Мазмұны
Сөз — адамның қарымы, ойы мен сезімін жеткізудің ең басты құралы. Ол арқылы жақындасады, айырылысады, шабыт алады немесе ренжиді. Ал үнсіздік кейде дана адамның ең мықты қаруы болып табылады, себебі тіліміз кей кезде шектеулі, бірақ тыныштықтың өзі мың сөзден артық мән бере алады. Қазақ халқының даналығы осы екі ұғымның мәнін терең түсініп, нақыл сөздер мен мақал-мәтелдерге айналдырған. Осы мақалалар арқылы үнсіздік пен сөздің маңыздылығын және олардың адамдар арасындағы қарым-қатынастағы орнын саралап көреміз.
Сөздің даналығы мен маңызы
Адам баласы сөйлеген сайын өз ойын, ниетін білдіреді. Дұрыс таңдалған сөз адамды өзгертеді, жағдайды жақсартады немесе жаманшылыққа ұрындырады. Алайда артық әңгіме кейде пайдадан гөрі зиян әкелуі мүмкін.
Қазақ мақал-мәтелдері сөздің құдіретін былайша түсіндіреді:
- «Сөз — күміс, үнсіздік — алтын» — мұнда үнсіздіктің сөзден де қадірлі екені айтылады;
- «Сөз көп болса, іс аз болады» — артық сөйлеп, уақытты босқа өткізбеу керектігін ескертеді;
- «Жақсы сөз — жан азығы, жаман сөз — жан жарасы» — тілдің адамға әсерін суреттейді.
Осы мәтелдер арқылы әрбір сөздің салмағын сезінуге болады.
Үнсіздіктің күші мен қорғанысы
Көп мәдениеттерде үнсіздік әлсіздік емес, керісінше, мықтылық пен парасаттылықтың белгісі деп есептеледі. Қажет кезде тыныштық сақтау — сабырлылық пен даналықтың көрінісі.
Кейбір мақал-мәтелдер үнсіздікке деген құрметті көрсетеді:
- «Үнсіз қал — аз және орнықты айт» — артық сөйлеп, өзіңді құртып алма;
- «Тыныштықпен жүрсең, алға жылжисың» — сабырлы адам соңында жеңіске жетеді;
- «Үнсіздік келісімнің белгісі» — кейде сөйлемей келісуге болады деген мағынаны береді.
Осы даналықтар арқылы сөзге деген сақтықты үйренуге болады.
Нақыл сөздер бүгінгі күнге қаншалықты қажет?
Қазіргі уақытта ақпарат ағыны өте көп, шу мен дауыстың ішінде сапалы, мәнді сөйлеу мен тыңдау қажет. Халықтық даналық осы қасиеттерді еске салып, ұмытпауға шақырады.
Мақал-мәтелдерден алынатын маңызды сабақтар:
- Тыңдау сөйлеуден маңызды. Тиімді қарым-қатынас үшін тек сөйлеп қоймай, қарсы жақты түсіну керек. Мұқият тыңдау сенімділік қалыптастырады;
- Үнсіздік кейде қорғаныс болып табылады. Қиын сәтте үнсіз қалу қақтығысты болдырмауға көмектеседі. Эмоция қатты болса, тыныштық сақтап, ойлану пайдалы;
- Артық сөйлесу құрметті азайтады. Көп сөздің құны төмендейді, тыңдаушылар сенімін жоғалтады. Қысқа әрі нұсқа сөйлеу адамның біліктілігін көрсетеді;
- Сөз жанды емдей алады, рухты көтереді. Жақсы айтылған тілектестер қарым-қатынасты нығайтып, қиындықта қолдау береді. Сөйлеудің эмоционалдық күші адамның психологиясына әсер етеді.
Әрбір жағдайға жеке қарай білу — нағыз парасаттылық.
- көптеген мақал-мәтелдер сөз бен үнсіздіктің үйлесімін насихаттайды;
- халық даналығы бүгінгі заманға да өзектілігін сақтаған;
- саналы сөйлеу эмоционалдық интеллект пен әлеуметтік дағдыларды дамытады.
Қорыта айтқанда, қарым-қатынаста тек сөздің өзі емес, оның айтылу уақыты мен үнсіздіктің мәні де маңызды. Адамдар арасындағы байланыстың сәтті болуы осындай үйлесімге тәуелді. Осы дана сөздер бізге дұрыс сөйлеп, ақылмен үнсіз қалуды үйретеді. Соның арқасында шынайы түсіністік пен құрмет орнайды, адамгершілік пен рухани байлық артады.
