Мазмұны
Түнгі аспан әлемі адамдарды әрқашан таңырқатып, зерттеуге итермелеген. Алыстан жылтырап көрінетін нүктелер өз ішінде сансыз құпияны сақтайды. Әрбір жұлдыз ерекше және оның өмірі миллиондаған не миллиардтаған жылдарға созылуы мүмкін. Астрономия ғылымы дамып, көптеген ғажайып деректерді ашты. Жұлдыздар жайлы көбірек білген сайын, ғаламның қаншалықты ұлы әрі алуан түрлі екені айқындала түседі.
Жұлдыз дегеніміз не
Жұлдыз – негізінен сутегі мен гелийден тұратын алып қызған газ шары. Оның ішінде термоядролық реакциялар жүреді, солардың нәтижесінде орасан зор энергия бөлінеді. Жылу мен жарық планеталарға жетіп, тіршіліктің дамуына жағдай жасайды. Мұндай объектілерсіз ғалам мүлде басқаша болар еді.
Аспан шырағының өмірлік циклі
Әрбір жұлдыздың тағдыры оның массасына байланысты. Масса неғұрлым үлкен болса, ішкі процестер соғұрлым жылдам жүріп, өмір сүру уақыты қысқарады.
- Жұлдыз ғаламшарлық тозаң мен газдан құралған алып бұлттардың ішінде түзіледі, гравитация әсерінен қысылып, температурасы мен қысымы артады.
- Негізгі тізбек кезеңінде ол ұзақ уақыт бойы жарық пен жылуды тұрақты түрде таратады.
- Сутегі қоры таусылған кезде жұлдыз ұлғайып, қызыл алыпқа айналады.
- Өмірінің соңғы сәті түрліше өтеді: кейбірі ақ ергежейліге айналса, басқалары аса қуатты жарық шашқан жарылыс – аса жаңа жұлдыз ретінде аяқталады.
Бұл мысал жұлдыздардың ғаламдағы өзгерістерге толы үдерістер екенін айқын көрсетеді.
Таңғаларлық қасиеттер
Жұлдыздардың көптеген ерекшеліктері адам қиялын шексіз шабыттандырады. Олар аспан денелерінің алуан түрлі болатынын дәлелдейді.
- көптеген жұлдыздар жұптасып немесе топ болып айналады;
- ең алыптарының массасы Күннен ондаған есе артық, сондықтан тұрақсыздыққа бейім болады;
- кейбір ергежейлілер Жерден кіші болғанымен, тығыздығы ғажайып деңгейде жоғары;
- аса жаңа жұлдыздардың жарылыстары жаңа планеталардың қалыптасуына негіз болатын заттарды ғарышқа таратады;
- алыстағы жұлдыздардан жеткен жарық адамзат тарихынан да ежелгі болуы мүмкін.
Бұл деректер ғаламның шексіздігі мен материя айналымының үздіксіз жүретінін дәлелдейді.
Ғаламды танудағы рөлі
Астрономдар жұлдыздарды ғаламның құрылымы мен жасын зерттеуде бағыттаушы нысан ретінде пайдаланады.
- Жарық спектрін талдау арқылы химиялық құрамын және беткі температурасын анықтайды.
- Пульсарларды бақылау ерекше физикалық құбылыстарды зерттеуге мүмкіндік береді.
- Аса жаңа жұлдыздар ғарыштағы арақашықтықты өлшеуде жарықтық шамасы бойынша бағдар болады.
- Түрлі шоғырларды салыстыру арқылы Галактиканың даму тарихын түсінуге жол ашылады.
Әрбір жаңалық бүкіл ғалам бейнесіне жаңа бояу қосады.
Қызықты бақылаулар
Кәдімгі аспанға қараудың өзі астрономия әуесқойлары үшін сансыз әсер қалдырады.
- қыста көзге бірден түсетін ерекше шоқжұлдыз – Орион;
- жаз мезгілінде назар аударатын нысан – «айқыш» бейнелі Аққу шоқжұлдызы;
- телескоппен қарағанда түрлі түсті қос жұлдыздарды көруге болады;
- айқын аспанда кейбір объектілерді қарапайым бинокль арқылы байқауға болады;
- планеталардың қозғалысы фондағы жұлдыздардан бөлек байқалып, бақылауды әсерлі етеді.
Осындай қарапайым бақылауларды уақыт бөлген әр адам жасай алады.
Жұлдыздар тек ғылым нысаны ғана емес, сондай-ақ адамзатқа сарқылмас шабыт сыйлайды. Олар күнделікті өмірден тыс кең дүниені еске салады. Жұлдыздарды тану кеңістіктің және уақыттың тереңдігін түсінуге көмектеседі. Әрбір аспанға қараған сәт жаңа білімге ұмтылуға және жаңалық ашуға ынталандырады.
