Мазмұны
Үй адам өміріндегі ең қасиетті ұғымдардың бірі болып саналады. Ол тек баспана емес, жылылық пен тыныштықтың, махаббат пен бірліктің мекені. Адамдар ежелден өз шаңырағын қауіпсіздік пен рухани демалыстың символы ретінде қабылдаған. Сондықтан үй мен отбасыға қатысты көптеген мақал-мәтелдер мен даналық сөздер пайда болған. Бұл нақылдар халықтың тұрмысын, дүниетанымын және өмірге көзқарасын көрсетеді. Олар бүгін де өз маңызын жоғалтпай, адамдарды мейірім мен татулыққа тәрбиелейді.
Халық даналығындағы шаңырақ қадірі
Үй мен отбасы туралы мақал-мәтелдер халықтың өмірлік тәжірибесінен туған. Онда еңбексүйгіштік, сүйіспеншілік пен бірлік, татулық пен қамқорлық секілді құндылықтар көрініс табады.
Кең тараған мақал-мәтелдерге мыналар жатады:
- өз үйің – өлең төсегің;
- туған үйдің түтіні де тәтті;
- жақсы үйге жан да байланады;
- ынтымақ бар жерде – береке бар;
- үйдің жылуы – әйелден, берекесі – ерден;
- отбасы тату болса – шаңырақ биік;
- үйді ұстайтын – иесі емес, жүрегі;
- махаббат пен мейірім бар үйде – шуақ та мол.
Мысалы, «Өз үйің – өлең төсегің» деген сөз әр адам үшін өз ошағының қадірін көрсетеді. Ал «Ынтымақ бар жерде – береке бар» нақылы шаңырақтың тірегі – татулық пен өзара түсіністік екенін білдіреді.
Жайлылық пен адам қарым-қатынасы
Нағыз жайлылық байлықтан емес, адамдардың көңілінен басталады. Жақсы сөз бен мейірімді қарым-қатынас кез келген үйді нұрға бөлейді. Тіпті қарапайым баспана да сүйіспеншілік пен достық орнаған кезде ең әдемі мекенге айналады.
Төмендегі нақыл сөздер осы ойды тереңірек ашады:
- «Отбасы – сүйіспеншіліктен құралған кішкентай әлем.» Үй ішіндегі сенім мен қамқорлық өмірдің ауыртпалығын жеңілдетеді. Мұндай шаңырақта әркім өзін қауіпсіз әрі бақытты сезінеді.
- «Бірлік бар жерде – береке бар.» Бұл сөз қарапайым тіршілікте де, үлкен істерде де татулықтың маңызын көрсетеді. Үй ішіндегі тыныштық сыртқы өмірдің де тепе-теңдігін қамтамасыз етеді.
- «Жайлылық – күлкі мен жылы сөзден басталады.» Көңіл күй мен ықылас үйдің рухани ахуалын қалыптастырады. Адам өз ортасына жылылық сыйласа, сол жылылық өзіне де қайтады.
- «Қолдың жылуы – жүректің мейірімінен туады.» Адамгершілік пен қамқорлық материалдық байлықтан әлдеқайда маңызды. Осындай қасиеттер бар жерде үй шынайы бақыт мекеніне айналады.
Бұл сөздер тек әдемі тіркес емес, рухани үйлесімнің формуласы іспетті.
Мәдениеттегі үйдің мәні
Көптеген халықтар үшін үй тек құрылыс емес, адамның жаны мен болмысының бейнесі. Ежелгі дәстүрлерде шаңырақ – өмірдің бастауы, отбасы мен ұрпақтың жалғастығының нышаны саналған. Қазақ мәдениетінде де үйге деген құрмет ерекше.
Үйдің символдық мәні мынадай түсініктермен байланысты:
- таза үй – рухани тәртіп пен ішкі тыныштықтың белгісі;
- жанып тұрған ошақ – өмір мен жылылықтың нышаны;
- мықты қабырға – сенімділік пен қорғаныштың бейнесі;
- гүлге толы аула – молшылық пен дүниеге сүйіспеншіліктің көрінісі;
- ашық есік – қонақжайлылық пен кең пейілділіктің белгісі.
Мұндай түсініктер адамның үйге деген көзқарасын тереңдетіп, оны материалдық емес, рухани құндылық ретінде көруге үйретеді.
Үй мен жайлылық – адамның жан дүниесінің айнасы. Онда махаббат, өзара сыйластық пен қамқорлық үстем болса, кез келген шаңырақ нұрға толады. Тыныштық пен жылылық сақталған ортада адам өз күшін қалпына келтіріп, жаңа арманға қанат қағады. Шынайы жайлылық – жиһазда немесе сәнде емес, жүректегі жылылықта. Ал ол жылылық отбасы мүшелерінің мейірімі мен сүйіспеншілігі арқылы ғана жасалады.
