Мазмұны
Ұлыбритания монархиясы ғасырлар бойы қалыптасқан дәстүрлерге және нақты реттелген рәсімдерге сүйеніп келеді. Дегенмен, осындай тұрақты жүйеде де тарихи бетбұрыс сәттері болады. Елизавета II-нің өмірден өтуі дәл сондай кезеңге айналып, тек елдің өзіне ғана емес, бүкіл әлемге әсер етті. Королеваның қайтыс болуы соғыстан кейінгі дәуірмен, жаһандық өзгерістермен тығыз байланысты бір тұтас заманды аяқтады. Биліктің ауысуы алдын ала белгіленген қағидаларға сай тез жүзеге асып, британдық мемлекеттік құрылымның ерекшелігін көрсетті.
Елизавета II-нің соңғы билік жылдары
Елизавета II 1952 жылы таққа отырып, жетпіс жылдан астам уақыт бойы елді басқарды. Осы аралықта ол саяси дағдарыстар, үкіметтердің ауысуы және Британ империясының трансформациясы кезінде тұрақтылықтың символына айналды. Соңғы жылдары денсаулығы әлсірегенімен, ресми міндеттерін соңына дейін орындады. Королева мемлекеттік шешімдерді бекітіп, премьер-министрлерді қабылдауды жалғастырды. Қартайған шағында да ол жеке биліктен гөрі қызмет ету ұстанымын сақтады.
Қайтыс болғаны туралы хабар және ұлттық реакция
Елизавета II-нің қайтыс болғаны ресми түрде 2022 жылғы 8 қыркүйекте жарияланды. Бұл хабар қоғамда үлкен үн қосып, жалпыхалықтық қайғыға ұласты. Мемлекеттік мекемелер арнайы тәртіпке көшіп, бұқаралық ақпарат құралдары әдеттегі хабар таратуын уақытша тоқтатты. Мыңдаған адам сарайлар мен ескерткіштер маңына жиналды. Қаралы кезең королеваны өмір бойы көріп өскен бірнеше ұрпақты біріктірді.
Алғашқы әрекеттер мен ақпарат тарату нақты хаттамаға сәйкес жүзеге асты.
- ұлттық аза тұту жоспары іске қосылды;
- үкімет Достастық елдерін дереу хабардар етті;
- парламент күнделікті жұмысын уақытша тоқтатты;
- мемлекеттік рәміздер қаралы қалыпқа келтірілді.
Бұл қадамдар монархияның институционалдық сипатын айқын көрсетті.
Биліктің берілу тетігі
Британ дәстүріне сәйкес, мұрагерлік автоматты түрде жүзеге асады. Монарх қайтыс болған сәттен бастап мұрагер бірден жаңа король атанады. Сол себепті «Король өлді, жасасын король» деген ұғым өз мәнін сақтап келеді. Биліктің берілуі үшін дауыс беру немесе қосымша бекіту талап етілмейді. Мұндай жүйе басқарудағы үзілісті болдырмайды.
Карл III-нің таққа отыруы
Елизавета II-нің ұлы Карл III есімімен таққа отырды. Алғашқы күндері салтанатты тәж кию рәсімі өткізілмей, ресми мәлімдемелер мен символдық іс-шаралармен шектелді. Жаңа король халыққа жолдау жасап, анасының мұрасына құрмет білдіріп, сабақтастықты сақтайтынын атап өтті. Ол конституциялық қағидаттарға адалдығын растады. Қоғам бұл кезеңді ұстамды әрі байыпты жаңа дәуірдің бастауы ретінде қабылдады.
Бұл билік ауысуының маңызын түсіну үшін бірнеше жайтты атап өтуге болады.
- Карл III таққа кемел жаста, мол өмірлік тәжірибемен келді.
- Оның көзқарастары анасының ұзақ билігі кезінде қалыптасты.
- Жаңа монарх бұған дейін қоғамдық және экологиялық бастамаларға белсенді қатысқан.
Осы факторлар болашақ биліктің сипатын айқындайды.
Ұлыбритания мен әлем үшін маңызы
Елизавета II-нің қайтыс болуы британ қоғамы үшін символдық шекара болды. Ол тұрақтылықтың бейнесі саналса, оның өмірден өтуі өзгерістің заңдылығын еске салды. Достастық құрамындағы елдер үшін де бұл оқиғаның салмағы зор болды. Кейбір мемлекеттер монархиямен байланысты қайта қарау мәселесін көтере бастады. Осылайша биліктің ауысуы Ұлыбританиядан тыс кеңістікте де әсер етті.
Дәстүр мен заманауилықтың үйлесімі
Британ монархиясы көне рәсімдер мен XXI ғасыр талаптарын ұштастыра алатынын көрсетті. Қаралы кезең мен өкілеттіктің берілуі ашық әрі түсінікті түрде өтті. Сонымен қатар заманауи коммуникация мен жариялылық сақталды. Мұндай тепе-теңдік монархия институтына деген сенімді нығайтты. Тарихи сабақтастық іс жүзінде дәлелденді.
Елизавета II-нің қайтыс болуы әлем тарихындағы ең ұзақ билік кезеңдерінің бірін аяқтады. Биліктің ауысуы ешбір сілкініссіз өтіп, британдық жүйенің беріктігін көрсетті. Жаңа король тек тәжді ғана емес, күрделі тарихи мұраны да қабылдады. Бұл оқиға дәстүрдің қазіргі мемлекеттегі рөлін тағы бір мәрте айқындады. Осындай сабақтастық Ұлыбританияның айрықша болмысын сақтап келеді.
