Этна тауы туралы қызықты деректер

Табиғат құбылыстары адам баласында әрдайым таңданыс пен үрей тудырған. Әсіресе жанартаулар — жер қойнауындағы қуатты күшті сақтайтын ерекше геологиялық нысандар. Сондай атақты әрі белсенді жанартаулардың бірі — Сицилия аралында орналасқан Этна. Ол биіктігімен, жиі атқылауымен, мәдениеттегі және мифологиядағы рөлімен ерекшеленеді. Бұл мақалада Этна жанартауының табиғи, тарихи және заманауи қырлары туралы қызықты деректер жинақталған.

Географиясы мен табиғи ерекшеліктері

Этна жанартауы Сицилия аралының шығыс бөлігінде орналасқан. Бұл — Еуропадағы ең биік әрі белсенді жанартаулардың бірі. Оның биіктігі атқылау белсенділігіне байланысты өзгеріп отырады, орта есеппен 3300 метрден асады.

• Этна Африка мен Еуразия плиталарының түйіскен жерінде орналасқан;
• атқылау негізгі кратерден де, бүйірдегі жарықтардан да болуы мүмкін;
• кей жағдайларда жанартаудан шыққан күл атмосфераның жоғарғы қабатына дейін жетеді;
• жанартау ландшафты үнемі өзгеріп, жаңа конустар, үңгірлер мен жоталар пайда болады;
• оңтүстікте орналасқанына қарамастан, Этнада мұздықтар кездеседі.

Табиғи күш пен әртүрлі климаттық сипаттың үйлесімі бұл жерді зерттеушілер үшін де, туристер үшін де ерекше тартымды етеді.

Мифология мен аңыздардағы Этна

Этна ежелден-ақ қорқыныш пен құрметке толы аңыздардың орталығына айналған. Ежелгі халықтар бұл тауды құдайлар мекендейтін қасиетті орын деп санаған.

1. Грек мифологиясы бойынша Этнаның тереңінде Тифон атты алып құбыжық Зевс тарапынан жеңіліп, таудың астына қамалған. Оның тынысы жер бетіне ыстық бу мен лава түрінде шығып тұрады деген сенім болған.
2. Римдік нанымдарда Этна — ұсталық құдай Вулканның шеберханасы саналған. Ол сол жерде құдайлар үшін найзағай, қалқан және сауыт соққан. Жарқылдаған от пен күл — осы шеберхананың белгісі деп есептелген.
3. Орта ғасырларда Этна туралы аңыздарда айдаһарлар мен тозақ иелері туралы айтылған. Христиан дәуірінде жанартау атқылауы күнә үшін жазаның немесе Құдайдың белгісі ретінде қабылданды.
4. Әдебиетте Этна — табиғаттың ашу-ызасының символына айналған. Гёте, Вергилий, Данте сынды ақындар бұл тауды өз шығармаларында жиі бейнелеген.
5. Бүгінгі күнге дейін жергілікті тұрғындар Этнаға ерекше құрметпен қарайды. Жанартау белсенділігі күшейгенде олар дұға жасап, табиғаттан мейірім сұрайды.

Бұл аңыздар халықтың табиғатпен тығыз байланысын, оны түсініп, оған бейімделуге ұмтылысын көрсетеді.

Этнаның атқылау белсенділігі және салдары

Этна жанартауы бірнеше мыңжылдық бойы үздіксіз белсенділік танытып келеді. Оның әрбір атқылауы жергілікті табиғатқа да, қоғам өміріне де өз ықпалын тигізген.

• алғашқы тіркелген атқылау б.з.д. 1500 жылдарына жатады;
• 1669 жылғы ең ірі атқылау Катания қаласының бір бөлігін жойып жіберген;
• ХХ және ХХІ ғасырда ондаған атқылау болып, сейсмикалық белсенділік артты;
• кейбір жағдайларда күл бұлттары әуежайлардың уақытша жабылуына себеп болды;
• қауіптілігіне қарамастан, Этна туризм мен ауыл шаруашылығында маңызды рөл атқарады.

Ғалымдар жанартауды спутниктер, сейсмографтар және жылу камералары арқылы тұрақты түрде бақылайды. Мұндай шаралар қауіпті алдын ала болжауға мүмкіндік береді.

Заманауи өмірдегі Этна

Қазіргі таңда Этна тек табиғи құбылыс емес, сонымен қатар әлеуметтік және экономикалық маңызды нысанға айналды. Ол ауыл шаруашылығына, туризмге, мәдениетке және ғылымға әсер етеді.

1. Этна ЮНЕСКО-ның Бүкіләлемдік мұралар тізіміне енген. Бұл оның табиғи және мәдени маңызын мойындау болып табылады. Жанартау халықаралық деңгейде қорғалады.
2. Этна баурайында жүзім, зәйтүн мен цитрус жемістері өсіріледі. Лавамен байытылған топырақ өте құнарлы, бұл өнім сапасына оң әсер етеді.
3. Жанартау өңірі жыл сайын мыңдаған туристі өзіне тартады. Экскурсиялар, фестивальдер мен альпинистік сапарлар жергілікті экономиканы дамытуға көмектеседі.
4. Этна геофизикалық зерттеулер үшін ашық аспан астындағы зертхана іспеттес. Мұнда жаңа жабдықтар сыналады, магманың қозғалысы бақыланып, атқылау үлгілері зерттеледі.
5. Этна суретшілер, режиссёрлер мен фотографтар үшін шабыт көзіне айналған. Оның ерекше көріністері Сицилияның символына айналды.

Осылайша, Этна адамзат пен табиғат арасындағы нәзік тепе-теңдіктің көрінісі ретінде күн сайын жаңа маңызға ие болуда.

Этна — жай ғана жанартау емес. Ол — мыңжылдықтар бойы өмір сүріп келе жатқан, табиғаттың құдіретін көрсететін тірі нысан. Оның сұлулығы мен қауіптілігі қатар жүреді. Ғалымдар оны зерттейді, халық құрметтейді, саяхатшылар тамсана қарайды. Этна – адам мен табиғаттың тығыз байланысын дәлелдейтін сирек құбылыстардың бірі. Оның ұлылығын түсіну – табиғатты тереңірек сезінудің бір жолы.