Мазмұны
Естелік – адам миының ең ерекше әрі құпия қабілеттерінің бірі. Кейде ойымызда бұрыннан ұмытылғандай көрінген, өміріміз үшін маңызды емес болып көрінетін ұсақ детальдар кенеттен жаңғырады. Әсіресе, мұндай сәттер балалық шақпен тығыз байланысты – әжеміздің үйіндегі перденің суреті, тәтті бәліштің иісі немесе белгілі бір әуен секілді ұсақ-түйектер санада сақталып қалады. Неліктен дәл осындай ұсақ нәрселер санамызда ұзаққа қалады? Ми нені сақтап, нені өшіретінін қалай таңдайды?
Балалық шақ естеліктерінің ерекшелігі
Кейде болмашы оқиғалар ең жарқын сәттерден де маңыздырақ болады. Психологтар мен нейробиологтар адам санасының негізі балалық шақта қалыптасатынын айтады.
- баланың миы жаңа әсерлерге толық ашық, бұл кезеңде нейрондық байланыстар өте икемді болады;
- кез келген жаңа сезім балаға ерекше әсер етеді, ал ересектер үшін маңызы жоқ деталь балаға маңызды көрінуі мүмкін;
- эмоциялық бояуы қанық сәттер – қуаныш, қорқыныш немесе қызығушылық – есте ұзақ сақталады;
- балалық әлем – тосын оқиғалар мен жаңа әсерге толы, сондықтан ерекше ұсақ нәрсе де санада орнығып қалуы мүмкін;
- көп жағдайда өмірде бірінші рет болған құбылыстар ұзаққа есімізде қалады.
Осы себепті кейбір кездейсоқ ұсақ-түйек жайттар өмір бойы ұмытылмайды.
Ми неліктен кездейсоқ детальдарды сақтайды
Кейбір суреттер, иістер немесе сөз тіркестері неге өмір бойы есте қалады? Бұл – адамның психологиялық ғана емес, биологиялық қорғанышының нәтижесі.
Міне, негізгі себептері:
- Балалық шақта сезілген күшті эмоциялар ұзақ мерзімді жадының қалыптасуына ықпал етеді. Маңызы жоқ көрінген сәттер де – қорқыныш, қуаныш, таңданыс арқылы жадымызда сақталады;
- Ұдайы қайталанатын және үйреншікті жайттар есте мықты қалады – сүйікті ойыншықтың иісі, анасының дауысы әлемнің тұрақтылығын көрсетеді;
- Белгілі дыбыс, дәм немесе түс арқылы ми айналаны тануды, оған бейімделуді үйренеді. Мұндай байланыстар болашақта ұқсас жағдайларда тез бағыт-бағдар алуға көмектеседі;
- Ұсақ естеліктер – адамның даралығын қалыптастыратын дүниелер. Дәл осындай бөлшектер арқылы адам өз тамырын, өмір жолының бірегейлігін сезінеді;
- Өткенді күтпеген жерден еске түсіру – стресс, шаршау не қолдау іздеу кезінде жиі болады. Ми таныс бейнелерден тірек іздейді.
Осы себептерге байланысты бала кездегі ұсақ нәрселер санамызда ерекше айқын сақталады.
Естеліктердің жеке тұлғаға әсері
Балалықтағы әсерлер адамның мінез-құлқы мен дүниетанымын қалыптастырады. Кейде жылдар өткен соң да, ойға оралатын ұсақ-түйектер ішкі әлеміміздің маңызды бөлігіне айналады.
- кездейсоқ естеліктер – өзіміздің реакциямызды, қорқынышымызды немесе ұнататын нәрселерімізді түсінуге көмектеседі;
- өткеннің ұсақ детальдары – шабыт пен мотивацияның, шығармашылықтың қайнар көзі;
- болмашы оқиғаларды еске түсіру – қарапайым қуанышты, шынайы сезімді, отбасының жылуын бағалауды үйретеді;
- мұндай естеліктер өзгелердің көңіл-күйін жақсырақ түсінуге бейімдейді;
- өткен сәттерге қайта оралу – айналамызбен жылы әрі шынайы қарым-қатынас орнатуға негіз болады.
Осылайша адам мінезі толысып, өмірі мәнге толады.
Бала шақтағы кездейсоқ ұсақ-түйектерді ұмытпау – өз тамырыңмен, жақындарыңмен, өзіңмен байланысыңды сақтау. Мұндай естеліктер ішкі әлемді байытып, адамды жан-жақты әрі мейірімді етеді, қарапайым дүниеден қуаныш табуды үйретеді. Осындай детальдарға мән беріп, оларды бағалай білген сайын, өмірдің мәні тереңдей түседі.
