Мазмұны
Гаити – әлем назарын өзіне аудартқан, діни дәстүрлер мен магиялық ғұрыптар ерекше ұштасқан ел. Мұнда Африка, Еуропа және Америка мәдениеттерінің тоғысуынан христиан шіркеуі мен вуду магиясы қатар дамып, халықтың рухани өмірінде ажырамас бөлікке айналған. Көптеген гаитилік отбасы үшін жексенбі сайын шіркеуге бару мен вуду рәсіміне қатысу – бір-бірінен бөлінбейтін күнделікті тәжірибе. Бұл құбылыс елдің болмысын айқындап, оның тарихына, ұлттық ерекшелігіне және әлеуметтік өміріне терең әсер еткен. Гаитиде шіркеу мен магияның қатар дамуына не себеп болғанын түсіну үшін тарихи, мәдени және рухани негіздеріне назар аударған жөн.
Тарихи себептер мен қалыптасу ерекшелігі
Әртүрлі өркениеттердің ықпалы мен күрделі тарихи оқиғалар Гаити халқының ерекше діни атмосферасын қалыптастырды.
- аралда әр кезеңде испандықтар, француздар мен өзге еуропалық елдер билік жүргізді, олардың әрқайсысы христиандықты кеңінен енгізуге тырысты;
- құлдық кезеңінде Африкадан әкелінген халық анимизм, ата-баба культі және түрлі магиялық салт-дәстүрді бірге алып келген;
- католик шіркеуі ресми үстемдік құрғанымен, африкалықтар өз құдайларын, нанымдарын христиандық бейнелер мен мерекелер арқылы жасыруға мәжбүр болды;
- сенімдердің араласуы мен ғұрыптардың өзара әсері күнделікті өмірдің табиғи бөлігіне айналды;
- шіркеу мерекелерінің көбінде магиялық дәстүрлердің элементтері сақталды, африкалық және еуропалық белгілер қатар көрінді;
- отарлаушыларға қарсы күрес кезінде магия өзіндік қорғану құралы әрі ұлттық бірегейлік символына айналды;
- ашық әрі икемді болған гаитилік сенім жаңа бейнелер мен синкретизмге жол ашты.
Осы тарихи тәжірибе шіркеу мен магияның қатар дамуына, бір-бірімен үйлесімді өмір сүруіне негіз қалады.
Шіркеу мен магияның күнделікті өмірдегі орны
Бүгінде Гаити халқы үшін діни және магиялық дәстүрлер – қарама-қарсы емес, бірін-бірі толықтыратын құбылыс.
- Көптеген отбасылар жексенбі күні католик шіркеуіне баруды өздерінің парызы деп санайды, ал өмірде күрделі жағдай туындағанда вуду абыздарына жүгінеді. Халық бір мезетте христиандық Құдайдан да, ата-баба рухтарынан да қолдау сұрайды.
- Бір үйде діни заттар мен магиялық ритуалдардың атрибуттары қатар тұрады: иконалармен бірге вудуға арналған бұйымдар да орын алады. Бұл – сенімдегі үйлесім мен өмірдің табиғи көрінісі.
- Мерекелер мен салттар екі дәстүрдің элементтерін қамтиды: діни шеру аяқталғанда, вуду биі немесе құрбандық шалу рәсімі өтуі мүмкін. Осылайша халық екі бастауға да құрмет көрсетеді.
- Ауру немесе қиындық туындағанда гаитиліктер дұға оқу, шіркеуге бару мен вуду рәсімін қатар пайдаланады. Магиялық және діни амалдар бір-біріне бәсекелес емес, қайта толықтырып тұрады.
Осындай дәстүр араласуы Гаити халқының күнделікті өмірінде өзін қауіпсіз әрі сенімді сезінуіне көмектеседі.
Мәдениет пен қоғамға әсері
Шіркеу мен магияның бірігуі елдің мәдениетінде, өнерінде және қоғамдық қарым-қатынаста айқын көрінеді.
- музыкада, сурет өнерінде және билерде магиялық ритуалдар мен христиандық сюжеттер үндесіп жатады;
- отбасылық дәстүрлер мен бала тәрбиесінде екі сенімнің құндылықтары сіңеді, бұл ашық әрі төзімді көзқарас қалыптастырады;
- ұлттық тағам, халық медицинасы мен архитектурада діни және магиялық белгілердің ізін табуға болады;
- мемлекеттік деңгейдегі мерекелер де шіркеу рәсімі мен вуду дәстүрлерін біріктіреді;
- Гаити әдебиеті мен киноөнерінде сиқыршылар, әулиелер мен рухтар ұлттық мінездің көрінісі ретінде жиі бейнеленеді;
- халық арасында кереметке, магиялық қорғау күшіне сену – ұжымдық бірлік пен ұлттық ерекшелікті нығайтады.
Бұл құбылыс Гаити мәдениетін қайталанбас әрі бай етіп, халықтың рухани өмірін мазмұнды етеді.
Гаити – әртүрлі мәдениет пен дәстүр тоғысқан, ерекше үйлесім тапқан ел. Мұнда магия мен дін қарама-қарсы ұғым емес, қайта ұлттың болмысын байытып, өмірге мән мен үміт сыйлайды. Халық екі көзқарасты шебер үйлестіре отырып, тамырын сақтап, заманға сай жаңарып келеді. Осы қасиет Гаитиді әлемдегі ең жұмбақ әрі өзіндік ерекшелігі бар елдердің біріне айналдырады.
