Мазмұны
Би адамзат тарихында қуаныш пен қайғыны, ризашылық пен дұғаны білдірудің көне тәсілдерінің бірі болып саналады. Ол тек өнер ғана емес, адамның ішкі дүниесін, сенімін және рухани күйін жеткізетін тілге айналған. Боливияда би мәдениет пен сенімнің ажырамас бөлігіне айналып, ғасырлар бойы халықтың рухани өмірін бейнелеп келеді. Мұнда дене қимылы мен әуен тек сахналық көрініс емес, адамның табиғатпен және Жаратушымен байланысын білдіретін қасиетті әрекет саналады.
Рухани бидің тарихи бастаулары
Боливиядағы бидің рухани мәні ежелгі инк өркениеті мен одан да ертеректегі аймара және кечуа тайпаларының дәуірінен бастау алады. Ол кезде билер адамдардың құдайлармен байланыс орнатуының, алғыс айтуы мен тілек білдіруінің бір түрі болған.
- рәсімдер барабан, сыбызғы және қабыршақ аспаптарының үнімен сүйемелденіп, табиғаттың тынысын бейнелеген;
- әрбір қимыл мен ишара дұға іспетті мағынаға ие болған;
- испан отаршылдығы кезінде жергілікті дәстүрлер католиктік мерекелермен тоғысып, ерекше мәдени синтез тудырды;
- кейін бұл дәстүр карнавалдар түрінде сақталып, рухани құндылығын жоғалтпай жалғасын тапты.
Сөйтіп би Боливия халқының ұлттық болмысын және ежелгі сенімін сақтаудың негізгі рухани тетігіне айналды.
Символика және ішкі мағына
Боливия билері – терең символға толы мәдени көрініс. Әрбір би халықтың дүниетанымын, табиғатпен және рух әлемімен қарым-қатынасын бейнелейді.
- «Дьяблада» биі – жақсылық пен жамандықтың мәңгілік күресін сипаттайды. Би киімдері мен маскалары арқылы жарық пен түнектің, рухани тазалық пен азғырудың шайқасы көрініс табады.
- «Моренада» еңбектің қадірін, сабыр мен төзімділікті дәріптейді. Қимылдары баяу болғанымен, терең мағынаға ие және қарапайым халықтың абыройын көрсетеді.
- «Тинку» биі ежелгі жекпе-жек рәсімінен шыққан. Ол күш пен ерік-жігердің белгісі ретінде қабылданып, қазіргі таңда татулық пен рухани үйлесімділіктің нышанына айналды.
Мұндай билерде сөздің орнына қимыл сөйлейді, ал ырғақ адамның ішкі дұғасын жеткізеді.
Би – ата-баба рухымен байланыс
Боливиялық мәдениетте ата-бабалар рухына құрмет ерекше орын алады. Би арқылы адамдар өз тегін сезініп, өткенмен рухани байланыс орнатады.
- билеу кезінде ата-баба рухтары мен табиғат күштерімен үндестік орнайды деп сенеді;
- ұлттық киімдердің түстері мен өрнектері жер, күн мен желдің символына айналған;
- топпен би билеу қауымның бірлігін, ортақ рухани үндестікті білдіреді.
Сондықтан әрбір би – бұл дене, рух және тарих арасындағы шекараны жоятын қасиетті әрекет.
Қазіргі қоғамдағы рөлі
Жаһандану дәуірінде де Боливия өз мәдени тамырын сақтап келеді. Би ұлттық болмыстың маңызды белгісі болып қала берді және бүгінгі таңда да рухани мәнін жоғалтқан жоқ.
- Елде жыл сайын түрлі фестивальдер мен карнавалдар өткізіледі, онда ежелгі билер жаңа заманауи орындауда қайта жанданады. Бұл жастарға өз мәдениетін ұмытпай, оны заманауи өмірмен үйлестіруге мүмкіндік береді.
- Би мектептерінде оқушыларға тек қозғалыс техникасын ғана емес, әр ырғақтың философиялық мәнін де үйретеді. Осылайша жас буын өз халқының тарихын, сенімін және мәдени тамырын терең түсінеді.
- Туризм мен мәдени бағдарламалардың дамуы боливиялық билердің әлемдік деңгейде танылуына жол ашты, бірақ олардың рухани мағынасы әлі де сақталып отыр.
Сөйтіп би Боливияда өткен мен бүгіннің, адам мен табиғаттың, тән мен рухтың арасындағы көпірге айналды.
Боливия биі – бұл әсем өнер ғана емес, жүректің үнін білдіретін рухани тіл. Ол арқылы халық өз тарихымен, сенімімен және табиғатпен үндесіп, өмірге ризашылық білдіреді. Би боливиялықтар үшін — рухтың биіктеу сәті, ішкі жарықтың сыртқа шығуы. Сол себепті ол ғасырлар өтсе де өз қасиетті мағынасын жоғалтпай, халықтың мәдени және рухани өмірінің өзегіне айналып отыр.
