Мазмұны
Мыңдаған жылдар бойы философиялық ілімдер халықтардың мәдениеті мен қоғамының қалыптасуында үлкен рөл атқарып келеді. Солардың ішінде ерекше ықпал еткен бағыттардың бірі – Конфуций ілімі. Бұл дүниетаным тек моральдық қағидаларды емес, әлеуметтік қатынастарды, білімге деген көзқарасты және отбасы құрылымын айқындады. Конфуцийдің идеялары адамдардың күнделікті өміріне терең сіңіп, бүгінгі күнге дейін өзектілігін жоғалтқан жоқ. Шығыс Азия елдерінің мәдени болмысын түсіну үшін осы ілімнің мәнін ұғыну қажет, себебі ол шығыстық дүниетанымның негізін қалады.
Конфуций философиясының басты қағидалары
Конфуций ілімінің өзегі – үйлесім, борыш және ізгілік ұғымдары. Философияның мақсаты – мінсіз адамды емес, әділ және тұрақты қоғамды қалыптастыру.
Бұл дүниетанымның негізгі ұстанымдарын мына ұғымдар арқылы сипаттауға болады:
- адамгершілік – өзгелерге құрметпен қарау және көмек көрсетуге дайын болу;
- парыз – отбасы мен қоғам алдындағы міндетті орындау;
- адалдық – уәдеге беріктік пен шынайылыққа негізделген әрекет;
- сыпайылық – өз қадірін сақтай отырып, айналадағыларға ізет білдіру;
- даналық – білімге ұмтылу және рухани жетілуге талпыну.
Бұл қағидалар тек діни немесе философиялық деңгейде қалмай, күнделікті тұрмыстан бастап мемлекеттік басқаруға дейінгі барлық салаларға әсер етті.
Отбасы мен ұрпақтар арасындағы байланыс
Конфуций этикасында отбасы қоғамның іргетасы ретінде қарастырылған. Философ үшін берекелі қоғамның бастауы – тату және тәртіпті үй ішінен басталады.
- Үлкендерге құрмет көрсету ең жоғары ізгілік деп саналды. Ата-ана мен ата-баба пікірі заң секілді қабылданды, ал олардың рухына тағзым ету дәстүрі ұрпақтар сабақтастығын қамтамасыз етті.
- Әр отбасы мүшесінің өз рөлі айқын белгіленді. Ер адам – материалдық жауапкершілікті, әйел – үй ішінің жылуын, бала – ата-анасына құрмет пен қамқорлықты қамтамасыз етуі тиіс еді. Мұндай жүйе жауапкершілік сезімін қалыптастырды.
- Отбасы қоғамның шағын үлгісі ретінде қабылданды. Үйде бейбітшілік орнаса, мемлекет те тұрақты болады деген ұстаным қоғамның тұтастығын күшейтті.
Бұл түсініктер Шығыс Азия елдерінде әлі күнге дейін сақталып, мінез-құлық пен қарым-қатынас мәдениетіне әсер етуде.
Білім мен моральдық тәрбие жүйесіндегі орны
Конфуций ілімі Қытай, Корея, Жапония және Вьетнам білім жүйелерінің іргетасына айналды. Білім алу – рухани және моральдық жетілудің басты жолы деп есептелді.
- оқу – әр адамның қасиетті борышы;
- ұстазға құрмет – рухани жетекшіге деген алғыс пен сенімнің белгісі;
- еңбекқорлық пен табандылық – жетілу мен табыстың кепілі;
- даналыққа ұмтылу – байлық пен биліктен жоғары тұратын құндылық;
- өзін дамыту – қоғам игілігіне қызмет етудің негізгі шарты.
Осы себепті Шығыс Азия елдерінде білім мен ұстазға деген құрмет ерекше орын алады. Білімге құштарлық пен табандылық дәстүрі Конфуций ілімінен бастау алады.
Саясат пен іскерлік мәдениетке ықпалы
Конфуций философиясы жеке адамның ғана емес, билік құрылымының да моральдық негізіне айналды. Ол басқару жүйесіне әділет пен жауапкершілік қағидаларын енгізді.
- Ел басқару отбасы басқаруымен салыстырылды. Басшы халқын өз баласындай қорғауы тиіс деп саналды. Бұл көзқарас әділ және қамқор басшының бейнесін қалыптастырды.
- Шенеуніктер адамгершілігі мен біліміне қарай іріктелді. Осыдан мемлекеттік емтихан жүйесі пайда болды, онда шыққан тегі емес, білім деңгейі шешуші рөл атқарды.
- Іскерлік қатынастарда сенім, қарапайымдылық және адалдық жоғары бағаланды. Адамның сөзі келісімшарттан да маңызды болып, бедел мен абырой басты капитал саналды.
Бұл қағидалар бүгінгі күнге дейін Шығыс Азияның іскерлік мәдениетінде байқалады — мұнда ұжымшылдық, өзара құрмет және келісімге ұмтылу жоғары бағаланады.
Конфуций ілімі жай ғана философиялық бағыт емес, миллиондаған адамдардың өмір салтын айқындаған дүниетаным. Оның идеялары үйлесім мен парасаттылықты, ортақ игілік пен жауапкершілікті насихаттайды. Жылдам өзгеріп жатқан заманда да бұл құндылықтар өз маңызын жоғалтпай, адамгершілік пен сыйластықтың мәңгілік маңызын еске салады.
