Мазмұны
Гроза немесе найзағай – адам бойында үрей мен таңданысты қатар тудыратын табиғи құбылыс. Ежелден бері адамдар найзағайды тылсым күштің белгісі деп біліп, оны құдайдың ескертуі немесе жазасы ретінде қабылдаған. Кенеттен жарқ еткен от пен жаңғырыққан күркірей үн аспан мен жердің арасындағы байланыстың нышаны секілді сезілген. Ғылым найзағайдың физикалық табиғатын баяғыда түсіндіріп берсе де, халық арасындағы сенімдер мен тыйымдар бүгінге дейін сақталған. Олар ата-бабалардың қорқынышынан ғана емес, табиғатқа деген құрметінен де туған.
Ежелгі түсініктер мен сенімдер
Көптеген халықтардың мифологиясында найзағайды аспан құдайының қаруы деп санаған. Гректер үшін ол Зевстің найзасы болса, славяндарда – Перунның жебесі, ал скандинавтарда – Тораның балғасы болған. Мұндай аңыздар адамдардың табиғат күшіне бас июін және оның қуатын мойындауын көрсетеді. Найзағайды аспанның тазалануы, әділ жазалау мен рухани тазару белгісі ретінде де қабылдаған.
Қазақ халқы да найзағайды қасиетті құбылыс санаған. Жаңбыр жауып, аспан күркірегенде үлкендер дауыс көтермей, тыныш отырған. «Найзағай ойнағанда күлме, аспан ашуланады» деген ескерту де осыдан қалған. Көпшілік найзағай кезінде от жақпай, пышақ, ине сияқты темір заттарды қолданбаған.
Халық арасындағы ырымдар мен тыйымдар
Уақыт өте келе найзағайға қатысты сан түрлі ырымдар мен сенімдер қалыптасты. Олардың кейбірі діни сипатта болса, кейбірі өмірлік тәжірибеге негізделген.
- найзағай жарқылдағанда тікелей қарауға болмайды, себебі ол көзге зиян тигізеді деп сенген;
- айна мен терезенің алдында тұруға болмайды, өйткені найзағай шағылысып, соққы беруі мүмкін деген түсінік болған;
- қолда пышақ, ине, айыр сияқты темір ұстауға тыйым салынған;
- найзағай кезінде тарақпен шаш тарау немесе жіп иіру жаман ырым саналған;
- иконалар мен қасиетті заттарды жауып қою дәстүрі болған, бұл аспан отынан сақтайды деген сенімге байланысты;
- ағаштың астына тығылуға болмайды – найзағай көбіне биік нысандарға түседі;
- найзағай кезінде ұйықтауға тыйым салынған, «күн күркіреуі жанды ұйықтап жатқанда алып кетеді» деген сенім бар.
Кейбір тыйымдардың астарында шын қауіпсіздік шаралары жатқан. Мысалы, металды ұстамау мен ағаштың түбінен аулақ жүру қазіргі ғылым тұрғысынан да орынды.
Найзағай кезінде қауіпсіздік шаралары
Қазіргі заманғы білім найзағайдың табиғи себебін түсіндіргенімен, ол әлі де қауіпті құбылыс болып қала береді. Сондықтан қауіпсіздік ережелерін сақтау әркім үшін маңызды.
- Үйге немесе көлікке кіру. Ең қауіпсіз орын – жабық ғимарат немесе көлік. Қабырға мен төбе адамды тікелей соққыдан қорғайды.
- Судан алыс болу. Су жақсы өткізгіш болғандықтан, найзағай кезінде өзенге, көлге шомылуға немесе балық аулауға болмайды.
- Электр құралдарын ажырату. Теледидар, телефон және компьютер найзағай соққан кезде ток жүріп, адамды жарақаттауы мүмкін.
- Биік заттардан аулақ жүру. Жалғыз тұрған ағаш, баған немесе мұнара – найзағай түсу ықтималдығы жоғары нысандар.
- Металл астына тығылмау. Металл электр тогын өткізеді, сондықтан мұндай жерге жасырыну қауіпті.
Бұл қарапайым ережелерді сақтау табиғат апаты кезінде өз өміріңді қорғауға көмектеседі.
Найзағай – табиғаттың ғажайып әрі қуатты көрінісі. Ол адамға әлемнің шексіз күшін еске салып, қорқыныш арқылы сақ болуды үйретеді. Ғылым мен халық даналығы қатар қолданылғанда ғана қауіп азайып, табиғатқа құрмет сақталады. Біздің ата-бабалар найзағайды қорқыныш емес, тазару мен жаңарудың белгісі деп түсінген. Ал бүгінгі ұрпақ үшін бұл құбылыс табиғаттың ескертуі мен даналыққа шақыруы іспетті.
