ХХ ғасыр әдебиеті соғыс пен адамгершілік тақырыбын терең қозғаған көптеген туындылармен ерекшеленеді. Солардың ішінде Эрих Мария Ремарктың «Батыс майданда өзгеріс жоқ» романы ерекше орын алады. Бұл шығарма Бірінші дүниежүзілік соғысты көзімен көрген тұтас бір ұрпақтың жан айқайын жеткізді. Автор соғыс алаңындағы үрей мен үмітсіздікті, адамның ішкі күйреуін барынша шынайы бейнелейді. Романның әр жолы – адамзатқа ескерту, ал оның дәйексөздері бүгінге дейін өзектілігін жоғалтқан жоқ.
«Біз де олар сияқты отанды сүйдік; әр тапсырмаға батыл аттандық; бірақ бір айырмамыз болды – біз соғыстың бәрін күйрететінін білдік.»
Бұл сөйлем шығарманың негізгі идеясын айқын көрсетеді. Жас сарбаздар патриоттық ұранмен майданға аттанғанымен, соғыстың мәнсіздігін түсінеді. Ремарк соғыс адамның ерлігін емес, адамдық болмысын жойып, рухын сындыратынын ашып көрсетеді.
«Адам қару ұстағанда – айуанға айналады.»
Қысқа да нық айтылған бұл ой соғыстың шынайы табиғатын ашады. Автор белгілі бір жауды емес, соғыстың өзін айыптайды. Қару мен зорлық адамды саналы тіршілік иесінен инстинктке бағынған жыртқышқа айналдырады. Бұл дәйексөз – адамгершілікті ұмытпауға арналған үндеу.
«Біз енді жас емеспіз. Біз әлемді бағындырғымыз келмейді. Біз өзімізден қашып жүрміз.»
Бұл сөздер – жастық шағын соғыс ұрлаған ұрпақтың үні. Майдандағы ауыр көріністер олардың жүрегінен үміт пен сенімді жұлып тастайды. Олар өмірден баз кешіп, ішкі әлемінде бос кеңістікке айналған. Бұл – «жоғалған ұрпақтың» ең дәл сипаттамасы.
«Соғыс бәрін жойды: сенімді, үмітті және сүйіспеншілікті.»
Қысқа, бірақ мағынасы терең сөйлем. Бұл – Ремарк романының эмоционалды өзегі. Соғыс тек денені емес, адамның ішкі сезімін, ізгі қасиеттерін де өлтіреді.
«Өлім алдында бәріміз теңбіз – офицер де, сарбаз да, дос та, дұшпан да.»
Философиялық мәні терең ой. Өлім майдандағы бар айырмашылықты өшіріп, адамды бірдей дәрежеге қояды. Майданда бәрінің мақсаты ортақ – тірі қалу. Ремарк осылайша жау да, дос та – соғыстың құрбаны екенін көрсетеді.
«Адам өмірінің мәнін жоғалтқанда, өлімнен қорықпайды.»
Бұл дәйексөз сарбаздардың психологиялық күйін дәл сипаттайды. Болашаққа сенім жоғалғанда, адам өмірге жабыспайды. Мұндай қорқынышсыздық батырлық емес – шарасыздықтан туған күйзеліс.
«Біздің жастық шағымыз өткен жерде енді тек бос кеңістік пен күл қалды.»
Бұл жолдар тұтас ұрпақтың жоғалған үмітін жоқтайды. Соғыс олардың арманын ғана емес, ішкі дүниесін де қиратты. Бұл сөйлем – рухани апаттың айғағы, соғыстың адам санасына салған жарасының көрінісі.
«Майдан – өмір мен өлімнің арасындағы қорқынышты шекара, онда адамдық қасиет жойылады.»
Ремарк майданды картадағы сызық емес, рухани күй ретінде сипаттайды. Бұл жер – адамдық өлшем жоғалатын кеңістік. Ол соғыстың физикалық қана емес, рухани өлім екенін ескертеді.
«Батыс майданда өзгеріс жоқ» – соғысқа қарсы ең әсерлі романдардың бірі. Мұнда даңқ пен батырлық жоқ, тек шынайы қасірет пен адамдық трагедия бар. Әр дәйексөз – соғыстың адамзатқа салған жарасын еске түсіретін ескерту. Ремарктың сөздері уақыт өткен сайын маңызын арттыра түседі, себебі олар адамзатқа бейбіт өмірдің құнын ұмытпау керектігін еске салады.
