Мазмұны
Музыка – адам сезімін терең қозғайтын ең ерекше өнер түрлерінің бірі. Кейде сүйікті әуенді тыңдағанда бойды ерекше толқу билеп, денеде майда діріл жүріп өтеді. Бұл сәтте жүрек жиі соғып, тыныс баяулап, дене өздігінен жауап қайтаратындай әсер қалдырады. Мұндай құбылыс көпшілікке таныс, бірақ оның нақты себебін көбіміз ойланбаймыз. Ғалымдар мұны нейробиология, психология және эволюция тұрғысынан түсіндіреді.
Музыкалық әсердің физиологиялық негізі
Музыканың әсерінен адам миында ләззат орталықтары белсенеді. Әуеннің ерекше тұсын тыңдағанда дофамин мен эндорфин сияқты «қуаныш гормондары» бөлінеді. Бұл гормондар махаббат сезімі, дәмді тағам немесе естен кетпес сәттер кезіндегі сезімге ұқсас әсер тудырады. Ми музыканы маңызды эмоциялық ынталандыру ретінде қабылдап, бүкіл денеге әсер ететін жүйке сигналдарын жібереді.
Денеде «тері бүртігі» пайда болуы – симпатикалық жүйке жүйесінің белсенділігінің нәтижесі. Бұл жүйе қауіп төнген немесе қатты толқыған сәттерде іске қосылады. Сондықтан адам музыкаға дәл төтенше оқиғадай әсер етеді. Әсіресе, әуеннің кенет өзгеруі, оркестрдің күшейген сәті немесе хордың қосылуы осындай физикалық реакция туғызады.
Неліктен дәл музыка мұндай әсер береді
Барлық ән немесе әуен бірдей әсер тудырмайды. Бұл құбылыс көбіне жеке тәжірибе мен эмоциялық байланысқа тәуелді. Ғалымдар адам ағзасының мұндай реакциясын күшейтетін бірнеше факторды анықтаған.
- әуеннің қарқыны мен дыбысының күтпеген жерден өзгеруі тыңдаушыны таңғалдырады;
- вокалдағы эмоциялық реңк пен интонация адамның жанашырлығын оятады;
- шиеленіскен гармонияның шешілуі жеңілдік сезімін туғызады;
- белгілі бір әнмен байланысты естеліктер эмоционалдық әсерді күшейтеді;
- сүйікті музыка адамның ішкі тепе-теңдігін сақтап, қауіпсіздік сезімін қалыптастырады.
Эмоциялық шиеленіс пен оның кенет босап шығуы нәтижесінде ағзада қуаныш гормондары бөлінеді, сол сәтте адам «тері бүртігін» сезеді.
Эволюциялық тұрғыдан түсіндіру
Ғалымдардың пікірінше, музыкаға тән физикалық реакция – адамзаттың ежелгі эволюциялық ерекшелігінің көрінісі. Біздің арғы аталарымыз табиғаттағы дыбыстарға дәл осылай жауап берген: найзағайдың күркірі, аңның дауысы немесе адамның айқайы қорқыныш не сақтық сезімін тудырған. Бұл реакциялар өмір сүруге көмектескен.
- Музыка ми құрылымында әлеуметтік дыбыстарды қабылдайтын аймақтарды белсендіреді, сондықтан ол эмоциялық байланыс құралы ретінде сезіледі.
- Ортақ ән айту мен тыңдау адамдар арасындағы бірлікті арттырған, бұл қауымның амандығына ықпал еткен.
- Әуен тудырған толқу мен тебіреніс сенім мен жақындық сезімін күшейтіп, әлеуметтік қатынасты нығайтқан.
Сондықтан музыкаға тән «мурашки» – тек жеке әсер емес, мыңдаған жылдық адамзат дамуындағы эмоциялық бейімделудің нәтижесі.
Барлық адамда бірдей сезім болмайтыны неліктен
Музыкаға тән физикалық реакция әр адамда бірдей емес. Кейбір адамдар мұндай сезімді жиі бастан өткерсе, басқалары ешқашан сезінбеуі мүмкін. Ғылыми зерттеулер бойынша, мұндай әсерге бейім адамдарда есту орталығы мен эмоциялық өңдеуге жауап беретін ми бөліктерінің арасындағы байланыс күштірек дамыған. Мұндай адамдар әдетте қиялы бай, эмпатия деңгейі жоғары және эстетикалық әсерге сезімтал келеді.
Музыканың әсері қоршаған орта мен көңіл күйге де тәуелді. Бір әуен тыныш жерде ерекше әсер етсе, басқа жағдайда мүлде сезілмеуі мүмкін. Тыңдаушының зейіні неғұрлым жоғары болса, соғұрлым сезім терең болады.
Музыка тудырған «тері бүртігі» – адам мен өнер арасындағы ең нәзік байланыстың дәлелі. Бұл құбылыс ой мен сезімнің бірлігін көрсетіп, музыка тек естілетін емес, сезілетін өнер екенін дәлелдейді. Әуен жан дүниені емдеп, қуат беріп, адамға өмірдің шексіз сұлулығын сезіндіреді.
