Мазмұны
Дыбыс адам өмірінің ажырамас бөлігі және өз дауысымыз арқылы біз сезімдерді, ойларды және көңіл күйді жеткізе аламыз. Оның табиғаты тек физиологиялық ерекшеліктерге ғана емес, сонымен қатар қоршаған орта жағдайына да тәуелді. Температура, ылғалдылық, қысым және ауа тығыздығы өзгерген кезде дауыс та өзгереді. Бұл құбылысты су астында сөйлегенде немесе таулы аймақта болғанда айқын байқауға болады. Мұндай орта ерекше акустикалық кеңістік құрып, адамның дауысының сыртқы факторларға қаншалықты сезімтал екенін көрсетеді.
Су астындағы дыбыстың өзгеру ерекшелігі
Су ауамен салыстырғанда әлдеқайда тығыз, сондықтан дыбыс толқындары онда анағұрлым тез таралады. Алайда су астында сөйлеген кезде адамның сөзі анық естілмейді және көбіне түсініксіз гуілге ұқсайды. Бұл жағдайды әр адам бассейнде немесе дайвинг кезінде байқап көрген.
Төмендегі факторлар су астындағы өзгерістерді түсіндіреді:
- судың тығыздығы мен тыныс алуға кедергісі;
- дауыс желбезегінің тербелісінің бұрмалануы;
- артикуляцияның шектеулі болуы;
- дыбыс толқындарының ерекше таралуы;
- жоғары жиіліктердің әлсіреуі.
Осы себептер дауыс су астында табиғи қалпынан мүлдем өзгеше естілуіне әкеледі.
Судың физикалық қасиеттерінің әсері
Су дыбыс толқындарының жылдамдығын арттырады, бірақ олардың айқындылығын төмендетеді. Адам денесі қысым сезінеді, бұл сөйлеу мүшелерінің жұмысын өзгертеді. Тыңдаушыға жеткен дыбыс күңгірт әрі бәсең болып қабылданады. Сондықтан дайверлер арнайы байланыс құралдарын қолданады.
Бұл құбылыстың негізгі себептері:
- Дыбыс толқындарының жылдамдығы артқан сайын, сигнал қысылып, бөлшектері жоғалады. Тыңдаушы тек жалпы тонды ғана қабылдайды.
- Су тербелістерді толық өткізбейді және дауыс төмен әрі тұншығып шыққандай естіледі. Тембр айтарлықтай өзгеріске ұшырайды.
- Арнайы жабдықсыз тыныс алу мүмкін еместігі артикуляциялық қозғалыстарды тежейді. Бұл дауыс қалыптасу техникасын өзгертеді.
- Дене ішіндегі ауа көлемі азаяды, ал резонаторлардың ықпалы әлсірейді. Нәтижесінде тембрдің қанықтығы жоғалады.
Сондықтан дауыс суда еріп кететін сияқты әсер қалдырады.
Таулы аймақтағы дауыстың өзгеруі
Биік тауларда ауа сирек және қысым төмен болады. Әр адам мұндай ортаға бейімделу барысында физиологиялық өзгерістерді бастан өткереді. Сол себепті дауыс өзгереді және сөйлеу жылдам шаршататын әрекетке айналады.
Негізгі себептер мыналар:
- ауа тығыздығының азаюы;
- оттегінің жеткіліксіздігі;
- тыныс алу жиілігінің өзгеруі;
- температура мен ылғалдылықтың төмендеуі.
Осындай жағдайлар дауыстың күшін әлсіретіп, тыныс алуды қиындатады.
Неге тембр өзгереді
Тауда сөйлегенде дауыстың үні басқаша естіледі. Бұл тыныс жүйесінің ерекше жұмыс режимімен байланысты.
Басты себептер:
- Ауа сиректігі дыбыс толқындарын әлсіретеді. Дауыс биік және жеңіл болып естіледі. Тембр көлемін жоғалтады.
- Оттегінің азаюы дауыс желбезегін жылдам шаршатады. Тербеліс күші төмендейді және дауыс тұрақсызданады.
- Құрғақ ауа шырышты қабатты тітіркендіреді. Дауыста қарлығып шығу ықтималдығы жоғары болады.
- Психологиялық фактор да әсерін тигізеді, себебі организм бейімделу стресін бастан кешеді.
Сондықтан таулы аймақта ән айту және ұзақ сөйлеу қиын.
Қай ортада сөйлеу жеңіл
Адам ең жақсы сөйлейді, егер тыныс алуы бірқалыпты және дауыс желбезегі шаршамаса. Теңіз деңгейіне жақын аумақтарда, қалыпты температура мен ылғалдылықта дауыс табиғи естіледі. Ал су және таулар адам дауысына ерекше әсер етеді.
Жағымды сөйлеу жағдайлары:
- тұрақты қысым деңгейі;
- жеткілікті ылғалдылық;
- тыныс алу жүйесінің еркін жұмысы.
Мұндай ортада дауыс анық, күшті және жағымды болып шығады.
Дауыс – сыртқы әлемдегі өзгерістерге жауап беретін нәзік құрал. Су астында немесе тауларда ол ерекше түрде түрленеді және бұл құбылыстар дыбыс табиғатын тереңірек түсінуге мүмкіндік береді. Адам жағдайға бейімделе алғанда, дауысын дұрыс пайдалану арқылы өз мүмкіндігін кеңейте алады.
