Мазмұны
Адамдар ежелден кеш уақытын ерекше құбылыс деп қабылдаған. Күн батып, айнала қараңғыланған сәтті ішкі дүниеге үңілу мен тыныштықты сақтау кезеңі деп санаған. Үй ішіндегі тып-тыныш атмосфера жан тыныштығын күшейтіп, отбасы арасындағы сыйластықты бекітеді деп ойлаған. Түннің жақындығы адам сезімталдығын арттырып, әр сөз бен әрекетке өзгеше мән береді. Көптеген халықтар кешті қорғаныш күші бар уақыт деп білген, ал тыныштықты отбасы берекесінің кепілі санаған. Осындай көзқарастар ғасырлар бойы жалғасып, ырым-сенімдер мен дәстүрлер түрінде сақталған.
Неліктен кеш уақытын қасиетті кезең деп санаған
Кеш түскенде көзге көрінбейтін күштердің әсері артып, адамның жан әлемі ашыла түседі деп сенген. Дау-дамайға орын қалдырмай, сабырлы сөз бен тыныш мінез үйішілік үйлесімді сақтайды. Сол себепті әдеттегіден босаңдау және байыпты болу маңызды ереже ретінде қабылданған.
Әр дәстүрлі түсінік келесі ойлармен сабақтасқан:
- қатты сөйлесу мен ұрысу құт-берекені қашырады;
- дөрекі дыбыс үйдің рухын әлсіретеді;
- жылы сөз бен кешірім тыныш ұйқы береді;
- алғыс айту жақын адамдарды біріктіреді;
- тыныш кеш жан айқайын жеңілдетіп, алаңдаушылықты басады.
Осы сенімдер арқылы түн тыныштығын сақтап, рухани тепе-теңдік орнатуға тырысқан.
Үй ішінің тәртібі мен кешкі ырымдар
Кешкі міндеттер мен тұрмыстық әрекеттер де ырымдарға әсер етті. Үйді реттеу мен тазалықты сақтау ішкі тыныштықпен байланысты деп есептелді. Әр қадам үйлесімділікке бағытталған болса, отбасы берекесі артады деп сенген.
Көп тараған тыйымдар мен сенімдер былайша көрініс табады:
- қоқыс шығару мен сыпыруға болмайды; кешке тазарту сәтсіздік әкеледі деп санаған;
- жуған ыдысты қалдырмау керек; ол жанжалға және түсініспеушілікке жол ашады деген пікір болған;
- айқайлап сөйлеу мен есік қағуды қауіпті белгі санаған; мұндай әдет үйдің тынысын жоғалтады;
- үстелге отыруға болмайды; оны тыныштықтың бұзылуы және мазасыздықтың белгісі деп түсіндірген;
- кешкі уақытта ақшаға қатысты маңызды шешімдер қабылдау дұрыс емес; мұндай әрекет табыс ағынына кедергі келтіреді деген сенім болған.
Осындай ережелер адамды сабырлы болуға және жан тыныштығын сақтауға шақырған.
Үй ішіндегі дыбыстардың символдық мағынасы
Кешкі тыныштық отбасы ішіндегі қарым-қатынасты айқын көрсетеді. Адамдар кешкі дыбыстарды ерекше белгілер ретінде қабылдаған. Үйдегі атмосфера дәл осындай сәтте айқынырақ сезіледі.
Негізгі түсіндірулерді былай сипаттайды:
- Толық тыныштық сенім мен жақындықты білдіреді. Жанында болып, үндемей түсіне білу – махаббат пен сыйластықтың белгісі. Үйдің рухы берік болады.
- Қатты дыбыс пен орынсыз қозғалыс келеңсіздік алдында тұрған белгі іспеттес. Адамдар ашуланып, үй кеңістігі салмақты теріс энергия жинайды. Мұндай сәт келісімге шақырған белгі ретінде қабылданған.
- Балалардың күлкісі жақсылық әкеледі. Ол үйге қуат пен жарық сыйлайды. Мұндай дыбыс жаман ойды қуады деп сенген.
- Терезеге соққан жел дауысы өзгерістерге ишара. Ол ойлануға және жаңа шешім қабылдауға шақырады. Мұндай белгі жаңалықтан қорықпау керектігін еске салады.
Түнгі дыбыстардың әрқайсысы адамға ой салу үшін қолданылған.
Береке әкелетін кешкі дәстүрлер
Адамдар күнді тыныш аяқтау үшін арнайы әдеттер жасаған. Олар жанды тыныштандырып, отбасы байланысын күшейтеді. Жан жылуы мен үйлесімділікті сақтау үшін қарапайым және мәнді қадамдар орындалған.
Көп тараған дәстүрлерге мыналар жатады:
- шам немесе жылы жарық жанында әңгіме айту;
- өткен күнге ризашылық білдіру;
- кітап оқу немесе баяу әуен тыңдау;
- бірге шай ішу;
- үнсіз ойлану немесе дұға ету.
Мұндай рәсімдер отбасыны бір мақсатқа жақындатып, үйлесімді қарым-қатынасты нығайтады.
Түннің тыныштығы – рухани күштің бастауы. Үй ішіндегі тып-тыныш атмосфера адамның жан жарасын емдеп, болашаққа сеніммен қарауға көмектеседі. Кешкі ырымдар бейберекет әрекеттен сақтандырып, жан тыныштығын қорғауға үйретеді. Үйдің шынайы бақыты – тыныштықта, сабырда және сыйластықта, ал түнгі тыныштық осы құндылықтарды сақтауға мүмкіндік береді.
