Мазмұны
Жануарлар дүниесі таңғаларлық бейімделулерімен ерекшеленеді және әр тіршілік иесі өз ортасына барынша икемделген. Бірі суда өмір сүреді, бірі аспанда қалықтайды, ал кейбіреулері жер қойнауын мекендейді. Сол ерекше жануарлардың ішінде көртышқандар табиғаттың шебер туындысы саналады. Алғаш қарағанда олар қарапайым әрі көзге түспейтіндей көрінуі мүмкін, бірақ тереңірек зерттеу олардың бірегей ерекшеліктерін ашып береді.
Көртышқандар кімдер және қайда өмір сүреді
Көртышқандар жәндікқоректілер отрядына жатады және тіршілігінің негізгі бөлігін жер астында өткізеді. Олар ылғалды әрі құнарлы топырақты ұнатады, себебі мұнда жауынқұрттар, жәндік дернәсілдері және басқа да ұсақ тіршілік иелері көп кездеседі. Көпшілік түрлері Еуразия мен Солтүстік Америкада таралған, ал кейбіреулері Азия аймақтарында да мекендейді. Жер бетіне тек сирек жағдайларда ғана шығады.
Неліктен көртышқандар ғалымдарды таңғалдырды
Бұл жануарлардың сыртқы пішіні ерекше қызығушылық тудырады. Денесінің құрылымы жер астында қозғалу үшін мінсіз жасалғандай. Жиырылған цилиндр тәрізді дене, қысқа мойын және өте мықты алдыңғы аяқтар олардың негізгі қаруы болып саналады. Эволюциялық дамудың нәтижесінде қалыптасқан мұндай бейімделулер биологтар үшін зерттеу нысанына айналды.
- көздері өте нашар дамыған;
- есту және иіс сезу қабілеті көруді толықтырады;
- жүні қалың әрі қысқа;
- алдыңғы аяқтары ерекше күшке ие.
Осы белгілердің әрқайсысы жер астында тіршілік етуге мүмкіндік береді.
Ерекше қабілеттері бар жер астындағы шеберлер
Жарықсыз кеңістікте бағыт табу ерекше шеберлікті қажет етеді. Көртышқан үшін топырақ табиғи карта секілді, ал денесі – толық навигациялық жүйе. Осы қабілеттер оларды жануарлар әлемінде дара етеді.
- Топырақтағы дірілді сезіну. Олар жер қозғаласын өте дәл қабылдайды және жәндіктердің қозғалысын немесе ірі жануарлардың жақындауын анықтай алады. Осы қасиет арқылы қауіптен қашып, жемін оңай табады. Бұл оларды күрделі ортада да өміршең етеді.
- Жүн құрылымының ерекшелігі. Жүн екі бағытқа да оңай иіле алады, сондықтан көртышқан тар тоннельдерде алға да, артқа да еркін қозғалады. Бұл дене энергиясын үнемдеп, тоннель жүйесін жылдам салуға мүмкіндік береді.
- Жылдам қазу мүмкіндігі. Алдыңғы аяқтың бұлшық еттері өте күшті дамығандықтан, олар бірнеше минутта бірнеше метр қазып үлгереді. Бұл қабілет шағын механикалық құрылғылардың өнімділігімен салыстырылады.
- Қор жинау әдеті. Кей түрлері қорегін тікелей өлтірмей, жансыз күйге түсіріп, арнайы камераларда сақтайды. Бұл тәсіл қысқы кезеңде аман қалуға көмектеседі.
Осы деректердің барлығы табиғаттың тамаша инженерлік шешімін көрсетеді.
Көртышқандар және экожүйе
Көртышқандар топырақтың құнарлылығын арттырып, табиғи процестердің жүруіне ықпал етеді. Олардың көптеген тоннельдері жерді жұмсартып, оттек өтімділігін арттырады. Органикалық қалдықтардың ыдырауы жылдамдап, өсімдіктер қоректік заттарды молырақ алады. Сондықтан олардың табиғи рөлі өте маңызды болып есептеледі.
- экожүйе тепе-теңдігін сақтауға көмектеседі;
- топырақтың ауа айналымын жақсартады;
- органикалық заттардың ыдырауын жеделдетеді;
- зиянкестердің санын азайтады.
Көртышқандардың пайдасы көзге көрінбесе де, табиғат үшін баға жетпес.
Көртышқандар жасырын өмір сүргенімен, табиғи ортаға қосқан үлесі орасан зор. Олар шыдамдылықтың және бейімделудің тамаша үлгісі болып табылады. Жер астындағы күрделі лабиринттер, ерекше физикалық қасиеттер және табиғи мықтылық оларды биологиялық тұрғыда ерекше жануарлар қатарына қосады. Мұндай тіршілік иелерін бақылау табиғаттың қаншалықты үйлесімді құрылғанын түсінуге мүмкіндік береді.
