Мазмұны
Әлемде әртүрлі өркениеттік үлгілер бір кеңістікте үйлесім таба бермейді. Кейбір елдер дәстүрге сүйенсе, басқалары экономикалық тиімділікті бірінші орынға қояды. Панама осы екі бағыттың тоғысқан сирек мысалдарының бірі ретінде ерекшеленеді. Мұнда латын әлеміне тән эмоция мен қарым-қатынасқа ашықтық америкалық капитализмнің қатаң логикасымен қатар өмір сүреді. Мұндай құбылыс кездейсоқ қалыптасқан жоқ және оның артында нақты тарихи әрі географиялық себептер жатыр.
Тарихи алғышарттар
Панама ұзақ уақыт бойы ірі державалардың мүдделері түйіскен аймақта орналасқан. Испанияның отарлық кезеңі елдің тіліне, дініне және тұрмыстық әдеттеріне терең із қалдырды. Кейінірек АҚШ ықпалы экономикалық және әкімшілік құрылымды түбегейлі өзгертті.
Бұл үдерісте Панама каналының құрылысы шешуші рөл атқарды. Аталған жоба аумақты жаһандық транзиттік орталыққа айналдырып қана қоймай, америкалық басқару тәсілдерін енгізді. Инфрақұрылыммен бірге қаржылық тәртіп, тиімділікке бағдар және бизнесті жүргізудің жаңа қағидалары орнықты. Соған қарамастан, жергілікті халықтың мәдени болмысы жойылып кетпей, өзегін сақтап қалды.
Географиялық орналасудың маңызы
Панаманың екі мұхитты жалғап тұрған орны ел дамуына ерекше серпін берді. Мұндай география халықаралық сауда жолдарының торабын қалыптастырды және шетелдік капиталды тартты. Осындай жағдайда түрлі экономикалық жүйелерге бейімделу қажеттілігі туындады.
Қоғам үшін бұл тұрақты мәдени байланыстарды білдірді. Шетелдік кәсіпкерлермен, теңізшілермен және инвесторлармен қарым-қатынас күнделікті өмірдің бір бөлігіне айналды. Нәтижесінде латындық ашықтық пен прагматикалық есеп бір-біріне қарсы қойылмай, қатар дамыды.
Экономикадағы америкалық капитализмнің ықпалы
Панаманың экономикалық моделі сыртқы инвестицияларға айқын бағытталған. Банк жүйесі, логистика және қызмет көрсету салалары көбіне солтүстік америкалық стандарттарға сүйеніп дамыды. Бұл үрдіс іскерлік мәдениетке де әсер етті.
Америкалық капитализмнің негізгі белгілері мына қырлардан байқалады:
- қызмет көрсету сапасына және жылдам шешім қабылдауға мән беруі;
- халықаралық бағыттағы дамыған қаржы жүйесінің қалыптасуы;
- жеке бастамалар мен кәсіпкерлікті қолдауы;
- бизнесті реттеуде прагматикалық тәсілді қолдануы.
Осындай құрылым елге жаһандық нарықта бәсекеге қабілетті болуға мүмкіндік береді. Сонымен қатар экономикалық есеп мәдени дәстүрлерді ығыстырып шығармайды.
Латын мәдениетінің күнделікті өмірдегі орны
Сыртқы ықпал қаншалықты күшті болғанымен, Панаманың әлеуметтік ортасы латындық сипатынан айырылған жоқ. Отбасыға деген көзқарас, мерекелер мен өмір салты испан тілді әлемнің құндылықтарына негізделген. Адамдар арасындағы жылы қарым-қатынас ерекше бағаланады.
Бұл ерекшеліктер күнделікті тұрмыста мынадай түрде көрінеді:
- отбасы мен туыстық байланыстардың маңыздылығы;
- музыкаға, биге және қоғамдық мерекелерге құштарлық;
- іскерлік ортада да бейресми сөйлесу стилінің сақталуы;
- өмірдегі қайшылықтарға төзімді көзқарас.
Мұндай орта қатаң экономикалық ережелерді адамгершілікпен жұмсартады. Соның арқасында бизнес пен тұрмыс арасында айқын қайшылық туындамайды.
Білім беру және әлеуметтік орта
Білім беру жүйесі де елдің қосарлы болмысын айқын көрсетеді. Бір жағынан, халықаралық стандарттар мен жаһандық еңбек нарығына бағыт байқалады. Екінші жағынан, жергілікті мәдениет пен ұлттық болмысқа құрмет сақталады.
Көптеген панамалықтар екі түрлі әлемде еркін бағдар таба алады. Олар ресми келіссөздерді корпоративтік талаптарға сай жүргізіп, кейін дәстүрлі өмір салтына қайта оралады. Осындай икемділік ішкі тұрақтылықты да, сыртқы тартымдылықты да арттырады.
Бұл үйлесімнің тұрақты болуының себептері
Панамадағы модельдің орнықтылығы мәдени қақтығыстың болмауымен түсіндіріледі. Америкалық капитализм даму құралы ретінде қабылданады және дәстүрлерге балама ретінде ұсынылмайды. Латын мәдениеті де экономикалық тиімділікті жоққа шығармайды.
Бұл тепе-теңдік бірнеше маңызды қыр арқылы көрініс табады:
- Экономикалық прагматизм өсуді қамтамасыз ететін құрал ретінде пайдаланылады.
- Әлеуметтік құндылықтар күнделікті өмірдің негізі болып қала береді.
- Мемлекеттік саясат ашықтықты қолдай отырып, ұлттық болмысты қорғайды.
- Қоғам алуан түрлілікті қауіп емес, мүмкіндік ретінде қабылдайды.
Осының бәрі ішкі тұрақтылықты сақтауға ықпал етеді. Сонымен қатар әлеуметтік топтар арасындағы шиеленіс деңгейін төмендетеді.
Панама әртүрлі өркениеттік тәсілдердің бір-бірін толықтыра алатынын көрсетіп отыр. Латын мәдениетінің эмоциялық қыры экономикалық үдерістерге адамдық сипат береді, ал америкалық капитализм дамуға қажетті құрылым мен серпін ұсынады. Мұндай үйлесім дәстүрді тежегішке айналдырмай, прагматизмді мәдени негізден ажыратпайды. Сол себепті ел инвесторлар мен саяхатшылар үшін де, өмір мен есеп арасындағы тепе-теңдікті іздегендер үшін де тартымды болып қала береді.
