Мазмұны
Қазіргі заман тарихында сыртқы әскери күштердің кетуі саяси жүйенің күрт өзгеруіне алып келген жағдайлар аз емес. Мұндай үдерістер көбіне бірізді жүрмейді және басқару дағдарысымен қатар өрбиді. Ауғанстан ұзақ жылдар бойы ішкі қайшылықтар мен сыртқы ықпал тоғысқан кеңістік болып келді. Шетелдік әскери миссияны тоқтату туралы шешім ел тағдыры үшін бетбұрыс сәтке айналды. Дәл осы қадам биліктің тез ауысуына әкелген оқиғалар тізбегін бастады.
Әскерді әкетудің алғышарттары мен саяси жағдайы
АҚШ пен оның одақтастарының ұзақ мерзімді қатысуы тұрақтылық орнату және орталық билікті қолдау мақсатын көздеді. Алайда уақыт өте келе құрылған институттардың өздігінен өмір сүру қабілеті әлсіз екені айқындала түсті.
Әскерді шығару жөніндегі шешім қабылданған кезеңде бірнеше маңызды фактор қалыптасты.
- батыс қоғамдарының созылған қақтығыстан және үлкен қаржылық шығындардан шаршауы;
- қауіпсіздік жүйесін дербес деңгейге жеткізудегі нақты нәтижелердің болмауы;
- ауған мемлекеттік құрылымдарының сыртқы қолдауға тәуелділігі;
- Талибан қозғалысының келіссөздердегі ықпалының артуы.
Осы алғышарттар саяси шешімнің негізін қалады, ал оның салдары күтілгеннен әлдеқайда ауқымды болды.
Әскер шығару барысы және оның ерекшеліктері
Кету үдерісі алдын ала келісіліп, нақты мерзімдермен бекітілді. Соған қарамастан, іс жүзіндегі орындау көптеген қиындықтармен қатар жүрді.
Жауапкершілікті тапсыру қысқа уақыт ішінде жүзеге асырылды, бұл тұрақсыздықты күшейтті.
- әскери бөлімшелерді әкету жергілікті күштерді даярлау қарқынынан жылдамырақ өтті;
- логистикалық инфрақұрылымның бір бөлігі толық жұмысын тоқтатты;
- үкіметке бағынысты әскердің моральдық ахуалы төмендеді;
- аймақтардағы бақылау қарулы оппозицияның қолына өте бастады.
Нәтижесінде өзгерістердің жылдамдығы сарапшылар мен дипломаттардың болжамынан асып түсті.
Биліктің ауысуы және оның себептері
Бұрынғы режимнің құлауы ауқымды шайқастарсыз жүзеге асты. Бұл көптеген бақылаушылар үшін күтпеген жайт болды, дегенмен оның жүйелі себептері бар еді.
Негізгі алғышарттар мемлекет ішіндегі әлсіз тұстармен байланысты болды.
- Орталық биліктің халық арасындағы легитимділігінің жеткіліксіздігі. Көптеген тұрғындар оны өз мүддесін қорғайтын құрылым ретінде қабылдамады. Бұл қарсылық көрсетуге деген дайындықты азайтты.
- Саяси элитаның бытыраңқылығы және ортақ стратегияның болмауы. Әртүрлі топтар бір-бірінен бөлек әрекет етті. Мұндай алауыздық басқару жүйесінің тез ыдырауына әкелді.
- Шетелдік күштердің кетуінен туған психологиялық әсер. Бұл жағдай өзгерістің сөзсіз екенінің белгісі ретінде қабылданды. Осыдан кейін қауіпсіздік құрылымдарының адалдығы әлсіреді.
Биліктің ауысуы сыртқы ықпалдан ғана емес, жинақталған ішкі қайшылықтардан туындады.
Халықаралық қауымдастықтың реакциясы
Әлемдік мемлекеттер болған оқиғаға әртүрлі көзқарас танытты. Кейбір елдер гуманитарлық мәселелерге басымдық берсе, басқалары геосаяси қауіптерді бағалауға көшті.
Талқылау бірнеше бағытта қатар жүрді.
- азаматтар мен халықаралық ұйым қызметкерлерін эвакуациялау;
- аймақтық қауіпсіздікке қатысты алаңдаушылық;
- жаңа билікті мойындау мәселесі;
- экономикалық және дипломатиялық байланыстардың болашағы.
Әскерді әкетудің бастамашысы болған АҚШ-тың рөлі сараптамалық және саяси ортада кең талқыланды.
Ауғанстан мен өңір үшін салдары
Биліктің өзгеруі ел ішіндегі ахуалмен ғана шектелмей, көршілес мемлекеттерге де әсер етті. Аймақ жаңа сын-қатерлерге тап болды.
Бұл салдар ұзақ мерзімді сипатқа ие.
- Экономикалық тұрақсыздық күшейді. Қаржы активтерінің тоқтатылуы мен көмектің қысқаруы қарапайым халықтың тұрмысын қиындатты. Әлеуметтік қысым артты.
- Көші-қон ағындары ұлғайды. Адамдар қауіпсіздік пен күнкөріс іздеді. Бұл көрші елдерге қосымша салмақ түсірді.
- Өңірдегі күштер тепе-теңдігі өзгере бастады. Жаңа жағдай өзара әрекет стратегияларын қайта қарауды талап етті. Бұл көптеген ойыншылардың мүддесіне әсер етті.
Ауғанстаннан америкалық әскердің шығарылуы жылдар бойы жиналған үдерістерді жеделдеткен катализаторға айналды. Биліктің тез ауысуы ішкі әлсіздіктер мен сыртқы шешімдердің түйісуінен туды. Ел үшін бұл кезең күрделі әрі белгісіз жаңа сатының басталуын білдірді. Халықаралық қауымдастық әлі де қалыптасқан ахуалмен өзара іс-қимылдың жолдарын іздеуде. Бұл тарих саяси жүйенің ішкі тірексіз қаншалықты осал болатынын айқын көрсетеді.
