ХХ ғасырдың күрделі бетбұрыстарында елдің болашағы үшін аянбай күрескен тұлғалардың орны ерекше. Солардың бірі – түркі халықтарының ұлттық жаңғыруы жолында еңбек еткен қоғам қайраткері әрі ойшыл Мұстафа Шоқай. Оның ғибратқа толы сөздері мен терең мәнді афоризмдері бүгінгі ұрпаққа да бағыт-бағдар береді. Бұл мақалада Мұстафа Шоқайдың кеңінен таралған қанатты сөздері мен олардың мағынасына, қазіргі өмірдегі маңыздылығына тоқталамыз.
«Халықтың бостандығы – сыйлық емес, ұзақ әрі табанды күрестің нәтижесі».
Мұстафа Шоқай шынайы еркіндікке ұмтылу үшін қоғам бірлесе еңбек етіп, күресуі керек екенін үнемі айтып отырды. Оның бұл ойы – халыққа қадірлі болудың жолы тек белсенді әрекет пен қажырлы еңбекте екенін көрсетеді. Азаттыққа қол жеткізу – кездейсоқтық емес, ортақ мақсатқа деген табандылықтың жемісі.
«Адамның қадір-қасиеті күш алдында бас исе де, оны таптатуға жол бермейді».
Бұл ой – адамның ішкі ерік-жігерін жоғалтпау, қандай қиын жағдай болса да, өз абыройын сақтау қажеттігін көрсетеді. Қиындықтарға мойымаған жан ғана нағыз тұлға бола алады деген сенім көрініс тапқан.
«Біріккен халық қана сынақтардан сүрінбей өтіп, мақсатына жете алады».
Шоқай ұдайы қоғамдағы ынтымақ пен бірліктің маңызын атап өтті. Бөлінген елдің әлсіздігіне қарама-қарсы – бірлік бар жерде үлкен жетістікке жол ашылады. Бүгінгі таңда бұл ой жастарға, қоғамға бағытталған маңызды үндеу болып қала береді.
«Отаншылдық – соқыр сезім емес, елдің болашағы үшін саналы түрде еңбек ету».
Шоқайдың бұл сөзі елге деген сүйіспеншіліктің тек ұран емес, күнделікті қажырлы еңбекте, нақты істерде көрінуі керек екенін білдіреді. Бұл қағида әр азаматқа жауапкершілік пен саналы ұстанымды ұсынады.
«Зиялы қауым – халықтың ары, оның дауысы ең қиын кезде де естілуі тиіс».
Мұстафа Шоқай елдің тағдыры сынға түскен шақта зиялы қауымның моральдық бағдар бола білетінін еске салды. Зиялылар – халықтың жол көрсетушісі, қоғамға жаңа серпін беретін рухани көшбасшылар.
«Оқыған адамның өмірлік мақсаты – халқының игілігіне қызмет ету».
Бұл ой – білім мен тәжірибені халықтың өркендеуіне, жақсылыққа пайдалану – әрбір зиялының басты міндеті екенін паш етеді.
«Өзгені құрметтей алмаған адам өзін де сыйлай алмайды».
Шоқай халықтар арасындағы татулық пен бейбітшілікті жоғары бағалаған. Бұл сөз – толеранттылықтың, өзара түсіністіктің маңызын ашып көрсетеді. Қоғамдағы үйлесім мен тұрақтылық – бір-бірімізге деген сыйластықтан бастау алады.
«Бейбітшілік – күшпен емес, сенім мен өзара түсіністік арқылы орнайды».
Бұл қанатты сөз – адамдардың арасындағы шынайы бейбітшіліктің тек күшке немесе қорқынышқа емес, сенім мен достыққа негізделетінін меңзейді. Тұрақты дамудың кепілі – келісім мен әріптестік.
«Әр ұрпақ келер буынға лайықты із қалдыруы тиіс».
Мұстафа Шоқай келешек үшін жауапкершілікті сезіне отырып, әр адамның өз ізін қалдыра білуі керек екенін ескертті. Бұл сөз – жас ұрпақты саналы қадамға, елге пайда әкелетін іс-әрекетке шақырады.
«Өмірдің мәні – өзіңнен кейінгі әлемді жақсырақ етіп қалдыруға ұмтылуда».
Бұл ой – алға ұмтылу, үнемі даму және қоғамға жақсылық жасау әрбір адамның міндеті екенін көрсетеді. Тек өз бақыты емес, айналасындағы адамдардың да игілігі үшін еңбек ету – шынайы азаматтық парыз.
Мұстафа Шоқайдың ойлары мен нақыл сөздері бүгін де көпшіліктің жүрегінен орын табуда. Оның тұжырымдары – еркіндікке, әділдікке, достыққа және адамдық абыройға шақыратын өміршең рухани бағдар. Ұлы ойшылдың өмірлік қағидалары кез келген заманның адамдары үшін өзектілігін жойған емес.
