Мазмұны
Қазақ халқының тұрмыс-тіршілігінде ғасырлар бойы сақталған ерекше салт-дәстүрлер көп. Солардың ішіндегі аса маңыздысы – құдалық, яғни екі жақтың ресми түрде құда түсуі, екі әулеттің одақтасып, туыстық байланыс орнатуы. Бұл дәстүр ұрпақ сабақтастығын, сыйластық пен ынтымақтастықты айшықтап, әр отбасының, әр әулеттің өмірінде үлкен орын алады. Құдалықтың мән-мағынасын түсіну – қазақы құндылықтар мен отбасылық институтты тереңірек ұғынуға мүмкіндік береді.
Құдалықтың мәні мен маңызы
Құдандалық – тек үйлену тойының алдындағы саты ғана емес, тұтас екі отбасы, тіпті екі рудың арасындағы татуластық пен достықтың, сенім мен ынтымақтың бастауы.
- құдалықтың басты мақсаты – екі жасты қосу арқылы екі әулетті жақындастыру, өзара туыстық байланыс орнату;
- құдалық рәсіміне елге беделді, үлкендер қатысады, олар салт-дәстүрдің сақталуын қадағалайды;
- екі жақтан арнайы құдалар таңдалып, қонақкәде, кәде-сыйлармен барған;
- келісім-шарттар, шарттар мен уәделер сый-сияпат, кәде, белгі беру арқылы бекітіледі;
- құдалықтан соң дайындық жалғасып, үлкен тойға жол ашылады.
Осындай салт-дәстүрлер арқылы ұлт бірлігі мен сенімнің, туыстық пен ынтымақтың негізі қаланады.
Құдалықтың негізгі кезеңдері мен ерекшеліктері
Дәстүрлі құдалық бірнеше сатыдан, түрлі рәсім мен әдет-ғұрыптардан тұрады. Әр қадамның өзіндік мәні мен мазмұны бар.
Міне, басты кезеңдері:
- Құда түсудің дайындық кезеңі – екі жақ келісіп, кім құдаға баратынын, қандай сый-сияпат әзірленетінін алдын ала шешеді. Бұл кезең – екі жақтың өзара сенім орнатуына негіз болады;
- Құдалардың келуі – күйеу жағының делегациясын құрметпен қарсы алып, дастархан жайылады. Бұл кезде екі жақ танысып, қыз бен жігіттің жағдайы, отбасылық құндылықтар жайлы әңгіме өрбиді;
- Сый-кәде, белгілерді тапсыру – құдалықтың ажырамас бөлігі. Бұл рәсім екі жақтың сыйластығы мен туыстыққа ашық екендігін білдіреді;
- Той мен жауапкершілік мәселелерін келісу – мал-мүлік, жасау, қалыңмал, тойды ұйымдастыру тәртібі, екі жақтың міндеттері анықталады. Барлық келісім өзара түсіністікпен қабылданады;
- Құдалық аяқталған соң – құдаларға құрмет көрсетіліп, үлкен дастархан жайылады. Осы рәсімнен кейін үлкен тойға дайындық басталады.
Әр кезең екі жақтың достығын, сыйластығын бекемдеп, болашақ ынтымақтың іргетасы болып саналады.
Құдалықтың қазіргі заманғы сипаты мен тәрбиелік мәні
Құдалық бүгінде де қазақ қоғамында мәнін жоғалтқан жоқ, тек кейбір ерекшеліктер аймақтық, заман талабына сай өзгеріп отырады.
- қала мен ауылда құдалықтың рәсімдері мен көлемі түрлі болуы мүмкін, алайда басты құндылықтар – сыйластық, сенім, әулеттердің бірлігі сақталады;
- қазіргі жастар дәстүрлі құдалықты жаңа үрдістермен үйлестіріп, отбасыға лайық етіп ұйымдастырады;
- құдалық – жас буын үшін өткенмен байланысты, өз тегін, түп-тамырын ұғынудың жолы;
- бұл рәсім отбасында үлкенге құрмет, кішіге ізет, тәрбиелік маңызы жоғары салт ретінде бағаланады;
- құдалық ұлттық бірліктің, ағайын арасының жақындығы мен достығының айғағы ретінде бағаланады.
Салт-дәстүрге құрмет – қазақы болмыстың, халықтық сананың ең биік көрінісі.
Құдалық – қазақ қоғамының мәдени-рухани болмысын айқындайтын ерекше дәстүр. Бұл рәсім арқылы отбасы мен ұрпақ сабақтастығы, өзара сенім мен сүйіспеншілік қалыптасады. Құдалықтың тәрбиелік маңызы зор – ол адамды сыйластыққа, туысқа құрмет көрсетуге, елдің бірлігіне үлес қосуға үндейді. Осындай әдет-ғұрыптардың өміршеңдігі ұлттық рухтың, отбасылық құндылықтардың мәңгілік екендігін дәлелдейді.
