Мазмұны
Қазақ мәдениеті ертеден-ақ салт-дәстүрге бай, әрбір қуанышты оқиғада өзіндік сән-салтанатпен ерекшеленген. Дәстүрлі ғұрыптар халық өмірінің маңызды сәттерін айшықтап қана қоймай, рухани құндылықтардың айнасына айналды. Әрбір рәсімнің астарында қонақжайлылық, сыйластық пен ынтымаққа негізделген терең мағына жатты. Солардың ішінде «той бастар» ерекше орын алды. Бұл рәсім мерекелік дастарқанды ашып, жиналғандарға құрмет көрсетудің белгісі болған.
Рәсімнің мәні мен мазмұны
«Той бастар» әрбір үлкен тойдың ажырамас бөлігі саналды. Оның басты ерекшелігі – негізгі ас тартылмас бұрын өлең немесе ән айтылып, батаға ұқсас ізгі тілек білдіруінде еді.
- Рәсімнің басты мақсаты – мерекелік көңіл-күй орнату болды. Әнмен немесе ақындық жырмен басталған тойдың маңызы артып, жиналғандардың рухы көтеріле түсті.
- Айтылған сөздер мен өлең жолдары ақ тілекке толы болды. Онда бақыт, береке, ынтымақ пен ырыс тілегі айтылып, шаңырақ иелері мен қонақтарға ізгі ниет арналды. Мұндай тілек болашаққа жақсы нышан деп қабылданды.
- «Той бастар» қонақтарға деген құрметтің айқын көрінісі болды. Әрбір қатысушы өзін қадірлі сезініп, дастарқан басындағы берекені тереңірек ұғынды.
Осылайша, «той бастар» тек әдемі дәстүр емес, бірлік пен сыйластықты бекіткен мәнді рәсім саналды.
Ән мен жырдың рөлі
Бұл ғұрыптың сәнін келтірген басты элемент – өнер. Ән мен поэзия мерекенің рухын көтеріп, ерекше әсер қалдырды.
- ән тойдың басталуына әуезді ырғақ берді;
- әуен қуаныш пен шаттықты жеткізді;
- жыр жолдары дәстүрге деген құрметті айқындап, ұрпақтар сабақтастығын күшейтті;
- «той бастарды» көбіне өнерлі ақындар мен жыршылар орындап, оның мәнін арттырды;
- суырыпсалмалық өнер нақты қонақтарды мадақтап, тілектерді даралай түсуге мүмкіндік берді.
Осының бәрі рәсімді әсерлі етіп, есте қаларлық оқиғаға айналдырды.
Қоғамдық маңызы
Эстетикалық ерекшеліктен бөлек, «той бастардың» әлеуметтік қызметі де зор болды.
- Ол көпшілікті ортақ сезімге бөлеп, бірлікті нығайтты. Ән тыңдау немесе оған қосыла айту адамдарды жақындастырып, қоғамдағы ынтымақты күшейтті.
- Дәстүр жас ұрпаққа мәдени мұраны жеткізудің тәсілі болды. Жастар үлкендердің өнегесін көріп, халықтың рухани байлығын бойына сіңірді.
- «Той бастар» қонақжайлылықтың маңызын еске салды. Дастарқанды ақ тілекпен ашу материалдық молшылықтан гөрі рухани құндылықтың биік тұрғанын көрсетті.
Осы арқылы рәсім мерекелік жиыннан да кең ауқымда мәнге ие болды.
«Той бастар» – жай ғана дәстүрлі бастама емес, халықты біріктіретін, құрмет пен сыйластықты дәріптейтін айшықты ғұрып. Онда ән де, жыр да, терең символика да қатар өрілді. Бүгінгі күні де бұл дәстүрдің рухы қазақтың қонақжайлығын, ізгі ниетін және ортақ қуанышты бөлісу мәдениетін айғақтап келеді.
