Мазмұны
Табиғи экожүйелер Жердегі өмірдің негізін құрайды және адам мен қоршаған орта арасындағы тепе-теңдікті сақтауға ықпал етеді. Солардың ішінде ормандар климатқа, ауаның сапасына және биоалуантүрліліктің сақталуына ерекше әсерімен ерекшеленеді. Әр адам ағаштардың арасында серуендеп, жапырақ сыбдырын тыңдап, қылқан жапырақ иісін сезген кезде тыныштық пен үйлесімге бөленетіні сөзсіз. Орман алқаптарын мұқият зерттеу планетаның тұрақтылығын қамтамасыз етудегі олардың рөлін тереңірек түсінуге мүмкіндік береді. Қазіргі экологиялық мәселелер бұл тақырыпқа деген қызығушылықты одан әрі күшейту үстінде.
Орман экожүйелерінің ғаламдық маңызы
Ормандар — өзара тығыз байланысқан тірі жүйелер, онда әр бөлшек табиғи тепе-теңдікті сақтауға атсалысады. Олар адам өмірін қамтамасыз ететін маңызды ресурстарды өндірумен қатар, орны толмас экологиялық қызмет атқарады.
Ормандардың ең маңызды рөлдері:
- атмосфераны қорғау және көмірқышқыл газын сіңіру арқылы оттегі бөлу;
- тұщы суды сақтау және топырақ эрозиясын болдырмау;
- жануарлар мен өсімдіктердің алуан түрлілігін қорғау;
- климатты реттеу және температуралық ауытқуларды жұмсарту;
- ағаш өнімдері мен пайдалы табиғи материалдармен қамтамасыз ету;
- халықтың демалуына және сауығуына жағдай жасау.
Әр тармақ орманның көпқырлы құндылығын және адамдардың денсаулығы мен планетаның тұрақтылығы үшін маңызын көрсетеді.
Әлем ормандары туралы таңғаларлық деректер
Әртүрлі аймақтардағы орман алқаптары тарихи және биологиялық ерекшеліктерімен көзге түседі. Оларды зерттеу табиғи процестердің күрделілігін терең түсінуге ықпал етеді.
- Амазон тропикалық орманы. Жердің жасыл өкпесі деп аталады. Аумағы бес миллион шаршы километрден асады және планетадағы тірі организмдердің шамамен он пайызы осы аймақта мекендейді. Бұл алқап биологиялық әртүрліліктің ең ірі қоймаларының бірі саналады.
- Еуразия тайгасы. Жердегі ең үлкен орман белдеуі. Кедр, шырша және қарағай жамылғысы солтүстік жарты шардың климатын реттеуде шешуші рөл атқарады. Бұл орман массивтері атмосферадағы көміртекті мол көлемде сіңіріп, оның ауаға қайта шығуына жол бермейді.
- Азиядағы бамбук ормандары. Өте жылдам өсуімен ерекшеленеді. Кей түрлері тәулігіне бір метрден астам биіктей алады, сондықтан бамбук ең жылдам қалпына келетін табиғи ресурстардың бірі саналады. Ол құрылыс материалдарын, ыдыс-аяқ, мата және қағаз өндіруде пайдаланылады.
- Жаңа Зеландияның реликті ормандары. Динозаврлар кезеңінен бері сақталған ерекше экологиялық аймақ. Бұл аумақтағы өсімдіктер мен жануарлардың көптеген түрлері басқа құрлықтарда кездеспейді. Ғалымдар мен мемлекет тарапынан ерекше қорғауға алынған.
- Орталық Африканың ормандары. Амазониядан кейінгі екінші орман белдеуі. Бұл жер горилла, сирек құстар және сан мыңдаған жануарлар үшін табиғи мекен. Жергілікті халық үшін тамақ, дәрілік өсімдік және басқа да қажетті ресурстардың негізгі көзі болып табылады.
- Канаданың қылқан жапырақты ормандары. Топырақты эрозиядан қорғайды және өзен-көлдердегі тұщы су қорын қалыптастырады. Қылқанды ауадағы фитонцидтер иммундық жүйені нығайтатыны ғылыми дәлелденген. Бұл ормандардың климаттық процестерге әсері белсенді зерттелуде.
Орман алқаптары табиғи байлық көздерімен қатар, халықтардың мәдени және тарихи дамуына да ықпал еткен маңызды орта саналады.
Орман ішіндегі тіршілік
Ағаштар төбесінің астында күрделі тіршілік әлемі жасырынған. Әрбір тірі организм экожүйенің үйлесімділігін сақтау үшін өзара әрекеттеседі.
Орман өмірінің негізгі элементтері:
- ағаштар мен саңырауқұлақтардың симбиозы, ол тамыр жүйесін қажетті қоректік заттармен қамтамасыз етеді;
- өсімдіктер арасындағы химиялық байланыс арқылы ақпарат алмасу;
- жәндіктер, құстар мен жануарлардың тозаңдандыру және тұқым таратудағы рөлдері;
- жапырақтар мен мүктердің ыдырауы арқылы элементтердің үздіксіз айналымы.
Бұл механизмдердің әрқайсысы орман экожүйесінің нәзік тепе-теңдігі мен өміршеңдігіне негіз болады.
Ормандар – планетаның тұрақтылығын сақтауға мүмкіндік беретін аса құнды табиғи ресурс. Табиғи кеңістіктер адамның эмоционалдық күйіне әсер етіп, жан тыныштығын сыйлайды және табиғатқа құрметпен қарау қажеттігін еске салады. Ормандарды ұқыпты қорғау болашақ ұрпақтың өмір сапасын анықтайды, өйткені Жердің саулығын сақтау әділетті шешім қабылдаудан басталады.
