Мазмұны
Музыка – әр халықтың рухани болмысы мен дүниетанымын бейнелейтін маңызды мәдени құбылыс. Кейбір елдерде белгілі бір музыкалық жанр ұлттық сана мен күнделікті өмірдің ажырамас бөлігіне айналған. Бразилия үшін дәл сондай рөлді самба атқарады. Бұл жанр тек әуен ғана емес, сонымен қатар ұлттық мінездің, қуаныштың және күн сайынғы өмір сүру ырғағының көрінісі. Самба Бразилияда тек карнавалда емес, көшеде, үйде, автобуста да үнемі шырқалады – ол халықтың жүрек соғысына айналған.
Самбаның шығу тегі мен даму жолы
Самбаның түп-тамыры Африкадан бастау алады. Құл саудасымен бірге Бразилияға жеткізілген африкалықтар өз әуендерін, ырғақтарын және билерін ала келген. Бұл музыкалық элементтер португал және байырғы үнді мәдениетімен ұштасып, бірегей стильге айналды. XX ғасырдың басында Рио-де-Жанейро қаласының кедей кварталдарында самба алғаш рет кең тарала бастады.
Кейіннен ол жай ғана халықтық өнерден ұлттық символға айналды. Музыкалық өңдеулер мен аспаптар көбейді, кәсіби орындаушылар пайда болды. Бірақ самбаның басты ерекшелігі – оның шынайылығы мен қуаттылығы – сол күйінде сақталып қалды.
Бразилияда самбаның кең танымал болу себептері
Бұл музыкалық жанр Бразилия халқына тән ашық мінезді, өмірсүйгіштікті және еркіндікті көрсетеді. Ол адамдарға ортақ қуаныш сыйлап қана қоймай, күнделікті тіршіліктің бір бөлшегіне айналған.
Бразилияда самбаның кең таралуының негізгі себептері мыналар:
- ол шаттық пен еркіндікті бейнелейді;
- халықтың этникалық және тарихи тамырларымен тығыз байланысты;
- кез келген адам самбаны билеп, айтып кете алады;
- мереке де, қарапайым күн де самбасыз өтпейді;
- бұл музыка қалалық мәдениеттің бөлігі болып қалыптасты.
Самба тек әуен ғана емес, ол – бразилиялықтардың бір-бірімен сөйлесу тәсілі, көңіл күйінің көрінісі.
Карнавалдың музыкалық кеңістікке әсері
Бразилиялық карнавал – әлемдегі ең ауқымды мәдени оқиғалардың бірі. Бұл тек қойылым емес, сонымен қатар бірнеше айға созылатын дайындық, шығармашылық ізденіс пен сахналық шеберлік нәтижесі. Самба мектептері өздерінің композицияларын тыңғылықты дайындап, жанды көрініске айналдырады.
Карнавал самбаның күнделікті өмірдегі маңызын күшейтеді:
- Карнавал самбаны жаппай қабылданатын өнерге айналдырады. Бұл кезеңде музыка барлық жерде шырқалады – көшеде, дүкенде, үйде. Әр адам осы ырғаққа еріксіз елітіп кетеді.
- Жаңа шығармашылыққа жол ашады. Әр жылы самба мектептері жаңа әндер жазады, онда әлеуметтік, тарихи және заманауи тақырыптар қозғалады. Бұл жанрдың өзектілігін жоғалтпауына мүмкіндік береді.
- Әртүрлі буынды біріктіреді. Карнавалда жас пен кәрі, балалар мен ата-әжелер бірге билейді. Осылайша музыкалық дәстүр ұрпақтан ұрпаққа ауысып, ұмытылмай сақталады.
Карнавал – самбаның үнемі жаңарып, халық жүрегінде тұрақтап қалуына себепкер басты құрал.
Самбаның әлеуметтік және тәрбиелік рөлі
Самба тек көңіл көтеру құралы емес. Ол кедей аудандардағы балалар мен жастар үшін үміт пен болашақтың символына айналды. Самба мектептері қоғамға пайдалы орталықтарға айналып, шығармашылықпен шұғылдануға мүмкіндік береді.
Самба мынадай бағыттарда оң ықпал етеді:
- музыкалық және би қабілеттерін дамытады;
- жастарды қоғам өміріне тартады;
- отбасылық және ауызша дәстүрлерді сақтауға көмектеседі;
- әлеуметтік теңсіздікті азайтып, біріктіруші күшке айналады;
- елдің халықаралық беделін арттырады.
Бұл – өнер арқылы адам санасын көтеріп, қоғамдық ахуалды жақсартудың жарқын үлгісі.
Самбаның музыкалық ерекшеліктері
Самбаның ерекшелігі – оның танымал ырғақтық құрылымында. Бұл әуен басқа жанрлардан бірден ерекшеленеді және тыңдаушыны бірден баурап алады.
Самба музыкасының негізгі сипаттары:
- арнайы соқпалы аспаптар – сурдо, репинике, агого, тамбуриннің қолданылуы;
- синкопалық ырғақ – тыңдаушыны еріксіз би қимылына итермелейді;
- жеңіл әрі қайталанбалы ән мәтіндері;
- куплеттер мен қайырмалар арасындағы ерекше ауысым;
- орындаушылар мен көрермен арасындағы тікелей байланыс.
Осы белгілер самбаны ұлттық мұраға айналдырып, оның бүкіл елге таралуына жол ашты.
Самба – Бразилияның рухы, үні және жүрек соғысы. Ол тек әуен ғана емес, халықтың көңіл күйі, тарихи жады мен мәдени коды. Самбаның әр бұрыштан естілуі – кездейсоқ құбылыс емес. Бұл – музыка мен адамның, қоғам мен өнердің табиғи үйлесімі. Самба жүрген жерде – өмір бар, үміт бар, Бразилияның жан жылуы бар.
