Мазмұны
Қазіргі заман – әлемдік ғарыш кеңістігін игеру жолындағы жаңа бәсекелестік пен серпілістер кезеңі. Көптеген мемлекеттер осы саладағы ғылыми-технологиялық жетістіктер арқылы өз орнын айқындауға ұмтылуда. Ғарыш тарихында ерекше орын алатын Қазақстан да ұлттық бағдарламаны қайта жандандыруды басты мақсаттардың бірі ретінде белгілеп отыр. Байқоңыр секілді жаһандық ауқымдағы космодромы бар ел үшін жаңа бағдарлама экономикалық, ғылыми және технологиялық дамудың қозғаушы күшіне айналуы тиіс. Қазақстан қазір ғарыштық инфрақұрылымын жаңартуға, кадрлық әлеуетін күшейтуге және халықаралық әріптестікті кеңейтуге басымдық беруде.
Тарихи алғышарттар мен жаңа қажеттіліктер
Тәуелсіздік алғаннан кейін Қазақстан әлемге әйгілі Байқоңыр ғарыш айлағын және көптеген инфрақұрылымды мұраға алды. Алайда ұзақ жылдар бойы негізгі ұшырылымдар мен бағдарламалар сыртқы серіктестердің мүддесіне сай жүзеге асырылды. Жаңа геосаяси және экономикалық ахуалға байланысты ұлттық мүдде мен ғылымды дамытудың жаңа жолдарын іздеу қажеттілігі туындады.
Ғарыш бағдарламасын қайта іске қосуға әсер еткен себептер қатарында мыналар бар:
- экономиканы әртараптандыру және жоғары технологиялық секторларды дамыту қажеттілігі;
- сыртқы тәуелділікті азайтуға ұмтылыс;
- спутниктік технологиялар мен Жерді қашықтан зондтау салаларына қызығушылықтың артуы;
- жаһандық ғылыми-инновациялық үрдістерге интеграциялану ниеті;
- ұлттық мәртебені, елдің беделін күшейту және өзін ғарыштық держава ретінде таныту талпынысы.
Осы факторлар Қазақстан ғарыш саласын жаңғыртуға бағытталған кешенді стратегияны әзірлеуге түрткі болды.
Негізгі бағыттар мен бастамалар
Жаңартылған ғарыштық бағдарлама бірнеше басым бағыттарды қамтиды. Ғылыми-технологиялық дамумен қатар кадрлық ресурсты күшейтуге, халықаралық ынтымақтастыққа және жеке кәсіпкерлікті қолдауға назар аударылады.
- байланыс, навигация және қоршаған ортаны бақылау үшін ұлттық спутниктерді жасау;
- ауыл шаруашылығы, экология, қауіпсіздік салаларына қажет Жерді қашықтан зондтаудың заманауи жүйелерін енгізу;
- арнайы оқу орындары мен ғылыми орталықтарды дамыту, жас мамандарды дайындау;
- ғарыш технологиялары бағытындағы стартаптар мен инновациялық жобаларды қолдау;
- әлемдік ғарыш индустриясының көшбасшыларымен ынтымақтастықты нығайту, халықаралық жобаларға қатысу.
Әр бағыт ғылыми негізге, инвестицияға және кәсіби кадрлар даярлауға сүйенеді.
Қайта жаңғырту жолындағы қиындықтар мен кедергілер
Қазақстан ғарыш бағдарламасының әлеуеті жоғары болғанымен, қайта іске қосу барысында бірнеше нақты қиындықтар бар. Олардың қатарына технологиялық тәуелсіздіктің жеткіліксіздігі, мамандар тапшылығы, инфрақұрылымның ескіруі және қаржыландыру мәселелері жатады.
- Заманауи ракеталық-ғарыштық технологияларды әзірлеу ауқымды қаржылық ресурсты қажет етеді. Қазақстан немесе өз шешімін жасауға, немесе халықаралық консорциумдар құрамында жұмыс істеуге ұмтылуы керек. Әйтпесе жаһандық үрдістерден қалып қою қаупі бар.
- Кәсіби мамандарды даярлау – басты міндеттердің бірі. Арнайы білім беру жүйесін жетілдіру, жастарды ғылымға тарту, шетелде тәжірибе жинақтауға мүмкіндік жасау – осы бағытта табысқа жетудің кепілі.
- Байқоңыр мен өзге инфрақұрылымдарды жаңарту – мемлекеттік және жеке сектордың бірлескен жұмысын талап етеді. Заманауи зертхана, сынақ алаңдары болмаса, ауқымды ғылыми жобаларды іске асыру мүмкін емес.
- Қаржыландыру мәселесі ерекше маңызға ие. Ұзақмерзімді бағдарламаларды жүзеге асыру үшін мемлекеттік қолдаумен қатар, жеке инвесторларды тарту және инновациялық кәсіпкерлікті ынталандыру қажет.
Осы кедергілерді еңсеру үшін Қазақстан тұрақты әрі кешенді даму стратегиясын, тиімді басқару мен халықаралық серіктестікті жолға қоюы тиіс.
Перспективалар мен күтілетін нәтижелер
Жаңартылған ғарыштық бағдарлама еліміздің халықаралық аренадағы мәртебесін көтеріп қана қоймай, өңірлік көшбасшы ретінде дамуына жол ашады. Жаңа жобалар мен бастамалар ғылым мен техниканың, білім мен инновацияның дамуына серпін береді.
- ғарыш секторы экономиканың инновациялық драйверіне айналады;
- спутниктік және ракеталық технологияларды дамыту арқылы сыртқы тәуелділік азаяды;
- жас ғалымдар мен инженерлерге қолдау көрсетіліп, интеллектуалдық әлеует нығаяды;
- халықаралық әріптестік арқылы озық технологиялар елге енгізіледі;
- жаһандық ғарыш миссияларына қатысу Қазақстанның имиджін арттырады.
Ғарыш бағдарламасының сәтті жүзеге асуы – мемлекеттің, ғылыми қауымдастықтың және жеке бизнестің бірлескен қадамдары мен батыл шешімдеріне байланысты. Тек осылай ғана Қазақстан ғарыштағы әлеуетін нақты табысқа айналдырып, келесі ұрпаққа жаңа мүмкіндіктер мен сенім ұсына алады.
